جواد ایروانی - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی
سهیلا پیروزفر - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
زهرا حسین زاده - کارشناس ارشد علوم قرآنی و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
رضا حق پناه - استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

مسأله عبادیت وقف و نیز مالکیت آن در میان فقیهان همواره محل گفتگو بوده است. چنان‌که در تعیین مالک عین موقوفه نیز آراء گوناگون و متضادی وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فقیهان متأخر وقف را «عقد» لازم برشمرده و حتی لزوم ناشی از عقد را دلیلی بر عدم اشتراط قصد قربت در آن دانسته‌اند. این نوشتار، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته، تلاش کرده است ضمن ارائه اختصارگونه نظرات و ادله، به تبیین و تحلیل مستدل آن‌ها بپردازد. از نگاه این تحقیق، حل ریشه‌ای مسأله، در گرو اصطلاح شناسی دقیق واژه «صدقه» در روایات است. توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات و نیز در سده‌های نخست اسلامی، با واژه «صدقه» بیان می‌شده است به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق‌های صدقه متمایز می‌سازد، منتج به این می‌شود که از یکسو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت‌ناپذیری در آن نیز به همین سبب می‌باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می‌شود.

وقف, عبادیت وقف, مالکیت در وقف