سجاد آیدنلو - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور ارومیه

ققنوس از مرغان افسانه­ای متون ایرانی (فارسی و عربی) است که اصل داستان آن خاستگاه غیر ایرانی دارد. کهن­ ترین توصیف این پرنده بدون آوردن نامش در البلدان،  گرشاسپ­ نامه و تحفه­ الغرائب است و المعتبر فی الحکمه بغدادی به زبان عربی نخستین اثری است که آن را با ذکر نام معرّفی کرده. ققنوس در ادبیّات کهن فارسی بسیار کم (حدود بیست بار) و در ادب معاصر فراوان مورد توجّه شعرا و نویسندگان قرار گرفته است. در این مقاله پس از نگاهی به مهم­ترین مآخذِ فارسی و عربیِ مربوط به ذکر نام و یا معرّفیِ این پرنده، همۀ ویژگی­ های آن از این متون استخراج و طبقه­ بندی شده است. سپس تمام شواهدِ کاربرد آن در شعرِ گذشتۀ فارسی و بعضی نمونه­ های مهمّ آن در شعر معاصر آورده و بررسی شده است. در پایان نیز به مرغانِ مشابهِ ققنوس در برخی منابع و همانندی­ هایِ این مرغ با فونیکسِ روایات غربی پرداخته شده.

ققنوس, متون فارسی و عربی, شعر فارسی, فونیکس