محسن صادقی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

در متون کهن، «کاوکیل»، «کاکیل»، «کالیل» و«کاکثل» بر یکی از جشن­های ایران باستان و نژاد خاصی از گاو اطلاق شده است. هدف این مقاله، بررسی این نشانه­ها و بیان مدلول آن­هاست. به ­این منظور، نخست، با استناد به رسم­الخط فارسی قدیم، نشان داده می­شود که شکل­های مذکور، املاهای دیگری از »گاوکیل»­اند؛ سپس این پیشنهاد مطرح می­شود که «کیل» در این کاربرد، معادل کج است که از طریق ترکیبِ «کج و کول»، به فارسی امروز نیز رسیده ­است. بر پایۀ یافته­های این پژوهش، «گاوکیل»، برای نامیدن نژادی از گاو، با موهایی بلند و دمی شبیه دم اسب به کار رفته که یکی از زیستگاه­های آن بخش­هایی از خراسان بزرگ است و در متون فارسی از آن، با نام­های «کژگاو»، «غَژغاو» و«غشغا» نیز یاد شده ­­است. با توجه به معنای ضمنی «کژ» در زبان پارتی و «کیل» در ترجمه­های کهن قرآن، می­توان «کژگاو/ گاوکیل» را معادلِ گاو سرکش دانست.

آثارالباقیه, الزیج الجامع, القانون‌المسعودی, کژگاو, گاوکیل, ویس و رامین