زهره روزبهانی - دانشجوی رشته حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم
ابوالفتح خالقی - استاد رشته حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم

یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده ی قتل عمد، عنصر معنوی یا روانی است. در واقع، تشخیص قتل عمدی از غیرعمدی در عنصر معنوی (روانی) آنهاست که دارای اجزای گوناگونی از قبیل سوءنیت عام (عمد در رفتار یا قصد فعل) و سوءنیت خاص (عمد درنتیجه یا قصد نتیجه) است. در حقوق کیفری ایران، قانونگذار علاوه بر عنصر »قصد«، »آگاهی و توجه« راالبته صرفاً در رفتارهای نوعاً کشنده به عنوان ضابطه رکن معنوی (روانی) جنایات عمدی پذیرفته است؛ به گونه ای که فقدان هر یک از این دو، موجب عدم انطباق رفتار ارتکابی با عنوان قتل عمدی و در نتیجه تحقق صور دیگر آن یعنی قتلهای شبه عمد یا خطای محض میگردد. هر کدام از این دو، مفهوم خاص خود را دارند؛ آگاهی به معنای علم ذاتی یا حصولی نسبت به عملی است که نوعاًیا شخصاً با لحاظ اوضاع و احوال حاکم بر آن موجب قتل می شود و توجه، ناظر به مرتکب در زمان و مکان معین نسبت به امری می باشد. وجود آگاهی دلیل بر وجود توجه نیست و توجه نیز دلیل بر وجود آگاهی نمی باشد. مقاله حاضر ضمن تبیین عنصر معنوی قتل عمد، آگاهی و توجه را به عنوان مهمترین و مبنایی ترین اجزاء عنصر معنوی قتل عمدی و نیز جایگاه و نقش علم و اراده در تحقق قتل عمدی و شقوق مختلف آن را تحلیل می نماید.

قتل عمد، عنصر معنوی، قصد، آگاهی و توجه