مصطفی کمالجو - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده
مریم اطهری نیا - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

صورت‌گرایی رویکردی زبان‌شناسانه است که به جست‌وجوی عناصر زیبایی اثر ادبی در لابه-لای صورت آن می‌پردازد و با هدف کشف ادبیّت و راز آن، خصیصه‌های درونی و ذاتی یک اثر ادبی را از قبیل ویژگی‌های دسـتوری، وزن، آهنگ و امثال آن‌ها مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌دهد. پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی و اصول مورد توجّه صورتگرایان و با روش توصیفی – تحلیلی، دعای شانزدهم صحیفۀ سجادیه را که یکی از دل‌انگیزترین مناجات‌های امام سجاد (ع) با خداوند متعال است و توجه به فرم و شکل ادبی آن با توجه به معانی موجود در آن در خور بررسی است، در سه حیطۀ؛ آوایی، واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج دست یافت که امام سجاد (ع) در بخش آوایی با تکرار صامتها و مصوتهای هماهنگ با معنا و آواهای حاصل از سجع در پایان فقرات، دعای خویش را آهنگین و متوازن ساخته است. در سطح واژگانی امام(ع) با دقت در گزینش واژگان و با هم‌آیی واژگان از طریق تناسب و تضاد و ارتباط معنایی میان آنها سبب انسجام و خلق توازن و افزایش میزان ادبیت دعا گشته است و با تکرار ساخت‌های نحوی مشترک و ضمایر مخاطب و متکلم و تکرار منادا در سطح نحوی، سبب توازن نحوی گشته و معانی مورد نظرش را به بهترین شکل به مخاطب منتقل کرده است.

صحیفه سجادیه, دعای شانزدهم, صورت‌گرایی, توازن