بهرنگ کلانتری - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
ژیلا سجادی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمد تقی رضویان - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، ایران

تبیین موضوع: یکی از پیچیده ­ترین پدیده­ های اجتماعی در شهرهای امروزی، نابرابری است. این نابرابری در فضای شهری منجر به بروز مسائل و مشکلاتی به ویژه در کلانشهرها شده است. یکی از این مسائل و مشکلات طرد اجتماعی برخی از شهروندان در فضای شهری می­باشد. هدف از این مقاله بررسی وضعیت فضای شهری از نظر شاخص های طرد اجتماعی است. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، بنا بر ماهیت موضوع توصیفی ـ تحلیلی می­باشد. ابتدا با استفاده از ابزار پرسشنامه داده­های مورد نظر برای شاخص­ سازی گردآوری شده و سپس برای وزن­بندی شاخص ­های طرد اجتماعی از روش آنتروپی شانون استفاده گردید. پس از آن محله ­های هدف بر اساس مدل کوپراس رتبه بندی و سطح بندی شده و از طریق نقشه در نرم افزار ArcGIS تحلیل فضایی می­شوند. یافته ها: با توجه به شاخص ­های طرد اجتماعی از مجموع ۱۳ محله، ساکنان ۴ محله منطقه که همگی در بخش شمالی منطقه قرار دارند به خاطر بافت اجتماعی، وضعیت اقتصادی و دسترسی به ساختار قدرت سیاسی، دچار طرد اجتماعی نیستند. در حالی که محله­های بازار، امامزاده یحیی، سنگلج و هرندی که بیشترین جمعیت و مساحت را دارند و هسته قدیمی و مرکزی شهر تهران را تشکیل می­دهند از نظر ابعاد اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی ـ ساختاری و سیاسی ـ مدنی دچار طرد اجتماعی شدیدی هستند و ۵ محله دیگر منطقه از نظر طرد اجتماعی در وضعیت متوسط قرار دارند نتایج: بررسی و شناخت مفهوم و شاخص ­های طرد اجتماعی و ارزیابی آن­ها در فضای شهری منطقه ۱۲ شهرداری تهران نشان می­دهد، با اینکه این منطقه از حیث موقعیت جغرافیایی در قلب شهر تهران واقع شده، اما امکان فراهم آوردن فرصت­ها و موقعیت­ های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برای تمامی ساکنان خود نیست و برخی از محله ­های آن فضاهای طرد شده محسوب می ­شوند.

طرد اجتماعی, فضای شهری, منطقه ۱۲, مدل کوپراس, مدل آنتروپی شانون