تدوین برنامه مدیریت رودخانه های شهری مبتنی بر مطالعات رسوب شناسی، با مثال هایی از کارون و کرخه

رودخانه­ها به لحاظ زیست­محیط و تأمین آب، دارای اهمیت بسزایی هستند. استفاده درست از منابع رودخانه­ها می­تواند در حفظ این منابع ارزشمند نقش برجسته­ای داشته باشد. در کشور ایران به سبب میانگین بارش سالانه پایین و قرارگیری بیش­تر مناطق کشور در اقلیم­های خشک و نیمه­خشک، بسیاری از شهرها در حاشیه رودخانه­ها بنا شده­اند. از آنجایی که منابع حیاتی آب شرب، کشاورزی و صنعت از این رودخانه­ها تأمین می­گردد، اهمیت حفظ و پاسداری از آن­ها در سلامت جامعه امری انکارناپذیر است. طی دو دهه گذشته به سبب وقوع چندین سال خشکسالی پیاپی و احداث سدهای متعدد، سطح آب زیرزمینی و به تبع آن رودخانه­ها افت اساسی داشته است. به سبب افت سطح آب بخش­­هایی از بستر و دشت سیلابی رودخانه­ها مورد تعرض شهری قرار گرفته و در این تعرض گاهی سازمان­های دولتی نیز دخیل بوده­اند و مجوزهایی برای آن صادر نموده­اند. در این مطالعه به­عنوان مثال رودخانه­های کارون، کرخه و تغییرات ایجاد شده در آن بررسی شده است. در خلال ۴ سال گذشته روند بارندگی­ها در منطقه­ غرب و جنوب­غرب کشور به سبب تغییرات اقلیمی سیاره زمین با بارندگی­های بالاتر از میانگین­های بلندمدت و به­صورت سیل آسا رخ داده و هنوز هم ادامه دارد. به­نظر می­رسد عقب­نشینی توده­های یخی در قطب شمال موجب انحراف چند درجه­ای توده­های باران­زای اقیانوس اطلس جنوبی شده و این توده­ها با عبور از قاره آفریقا و منطقه عربستان خود را به فراز ایران می­رسانند. پیش­تر اغلب این توده­های باران­زا به ­طرف پاکستان و هند رفته و سبب باران­های شدید در آنجا می­شدند. برخورد این توده­های اطلسی با توده­های مدیترانه­ای چرخنده­های بزرگی را بر فراز زاگرس ایجاد نموده و باران­های سیل­آسا را در غرب و جنوب­غرب سبب شده است. در این مطالعه اثرات چنین بارش­هایی بر شرایط رودخانه­های کارون و کرخه طی چند سال اخیر بررسی شده است. در این بررسی­ها مشخص گردید که رفتار رودخانه­های مذکور به نحوی تغییر کرده که می­بایست رویکرد­های مواجه با آن­ها به­ویژه در محدوده شهرها تغییر یابد. اصلی­ترین تغییر در راهبرد کمـک به تحـمل بار رسـوبی و حـجم آب رودخـانه در طی سیلاب­هاست.

Keywords:

رودخانه , رسوب شناسی , تدوین برنامه , زیست محیط