مریم قاسمی - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد،
دریا مازندرانی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

طرح مسئله: نابرابریهای فضایی و عدم توزیع متوازن نماگرهای توسعه، چالش فراراه توسعه پایدار در سطح مناطق به ویژه در نواحی مرزی است. توسعه نیافتگی مناطق مرزی کشور باعث تهدید امنیت این مناطق میگردد .از این رو هدف پژوهش حاضر تحلیل محرومیت توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستانهای مرزی با تاکید بر شهرستان زاهدان است.روش پژوهش: روش تحقیق توصیفی تحلیلی است به منظور رتبه بندی و تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان های شهرستان زاهدان، با استفاده از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران تعداد 76 شاخص در قالب 9 بعد (آموزشی، بهداشتی و درمانی، زیربنایی، ارتباطات و حمل نقل، خدماتی و بازرگانی، سیاسی اداری، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی و جمعیتی) تعریف شد. تحلیل داده ها به کمک مدل تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس و همچنین از نرم افزارهای Excel و Arc-GIS انجام شد.یافته ها: نتایج نشان میدهد که 75 درصد از دهستانهای شهرستان زاهدان محروم و 25 درصد نیمه محروم هستند. هیج دهستانی در این شهرستان در سطح برخوردار قرار نگرفت و بالاترین ضریب توسعه یافتگی مربوط به دهستان حرمک با درجه 0.37 است که رقم بسیار پائینی است. همچنین درجه توسعه در محرومترین دهستان 0,09 به دهستان نصرت آباد اختصاص دارد. بر اساس ضریب تغییر در شاخص های حمل و نقل و آموزشی بیشترین نابرابری مشاهده شد. همچنین در شاخص های اقتصادی، دهستان های شهرستان از شرایط تقریبا مشابهی برخوردار هستند. نکته جالب توجه اینکه در این شهرستان دهستانهای مجاور مرزها از توسعه یافتگی مطلوب تری نسبت به سایر دهستانهای شهرستان برخوردارند.نتیجه گیری: درجه محرومیت در نواحی روستایی شهرستان زاهدان بسیار بالا است به طوری که توسعه یافته ترین دهستان در این شهرستان دارای درجه توسعه 0,37 است. از آنجا که کاهش نابرابری در بهره مندی از منابع، دستاوردها و امکانات جامعه یکی از مهمترین معیارهای توسعه به شمار می آید، شناسایی مناطق محروم و در اولویت برنامه ریزی قرار دادن آنها ضمن کاهش شکاف توسعه، به امنیت نواحی مرزی کمک مینماید.

محرومیت، توسعه یافتگی، نواحی مرزی، شهرستان زاهدان، ضریب تغییرات، Topsis