امان اله ناصری کریموند - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز
علی مطوری - استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

علامه طباطبایی در خلال بحثهای تفسیری خود، آرای مفسران فریقین را به‌طور گسترده مورد استناد، بررسی و قضاوت قرار داده است. یکی از این تفاسیر که از نظر ایشان دارای ارزش ویژه‌ای می‌باشد، تفسیر الکشاف زمخشری است. علامه در مواردی به این تفسیر استناد و از آن بهره‌گیری نموده و در موارد متعددی نظرات تفسیری وی را تأیید نموده است. همچنین در موارد مختلفی به بررسی و مقایسه دیدگاه زمخشری با آرای خود یا دیگر مفسران پرداخته و گاهی نیز لغزشهای تفسیری زمخشری را ذکر و با دلایل و مستندات قرآنی به نقد و رد آن نظرات پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف بررسی چگونگی مواجهه علامه با نظرات زمخشری در تفسیر المیزان به نگارش درآمده است. بدین ترتیب نگارنده پس از کشف گونه‌های مختلف بررسیهای علامه در المیزان، نمونه‌هایی از آیاتی را که در آن به بررسی تفسیر الکشاف پرداخته شده، به عنوان شاهد مثال ذکر می‌کند. البته در بحثهای اختلافی پس از ذکر دیدگاه زمخشری و بیان قضاوت علامه نسبت به آن، نظرات این دو مفسر بر چند تفسیر مرجع از مفسران شیعه و اهل­‌سنت (به‌عنوان تفاسیر معیار) عرضه شده که غالباً دیدگاه علامه، به دلیل مستند بودن به قرآن، صحیح­‌تر بوده و گاهی نیز نظر زمخشری بر نظر علامه ترجیح داده می‌شود. در نتیجه گرچه دو مفسر در مواردی اختلاف‌نظر دارند، اما در موارد قابل توجهی فهم نسبتاً مشترکی از قرآن داشته­‌اند، به‌طوری که علامه در مواردی نظرات زمخشری را تأیید نموده و به آرای ایشان استناد می‌نماید و در مباحثی نیز به تنقیح، تصحیح و نقد اقوال وی می‌پردازد.

تفسیر المیزان, محمدحسین طباطبایی, الکشاف, جارالله زمخشری, نظرات زمخشری