مهدی دهقانی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

در طول تاریخ اسلام، مورخین همواره مواجهه با سرزمینهای همسایه بت پرست یا مسیحی ازجمله قبایل اغز آسیای میانه در اوایل دوره سامانی یا با امپراتوری بیزانس در دوره سلجوقی را نبردهای جهادی فرمانروایان مسلمان با کفار خطاب کردهاند. بااین وجود، ضرورت مشارکت تمامی طبقات جامعه در نبردهای جهادی، برای نخستین بار در اوایل دوره قاجار به وقوع پیوست. بر این منوال، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: چه ضرورتی، موجب مشارکت تمامی طبقات جامعه دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار در نبردهای جهادی شد؟ برای پاسخگویی، این فرضیه را به آزمون میگذاریم که از یکسو، ضعف بنیه مالی- نظامی کشور و از سوی دیگر، جنگهای ممتد با حکومت روسیه، سبب شد تا هیئت حاکمه قاجار با بهره مندی از اعلام جهاد علما قادر شوند با کاربست امکانات مادی و معنوی طبقات مختلف جامعه در برابر تجاوز نظامیان روسیه ایستادگی مضاعفی داشته باشند. پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی ویژگیهای جهادی طبقات مختلف جامعه به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات آن بر شرایط سیاسی- اجتماعی دوره موردنظر می پردازد.

علما، جهاد، قشون، حکومت روسیه، فتحعلی شاه قاجار.