زهرا فروتنی - استادیار گروه مدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نور ، تهران ،
عطیه بحرانی - استادیار گروه مدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نور ، تهران ،

یکی از زمینه های مهم مطالعاتی که در بیانات رهبر انقلاب اسلامی بر آن تاکید شـده، مقولـه عقلانیـت در انقـلاب و تمـدن نـوین اسلامی است. نظر به اهمیت این موضوع، هدف از این تحقیق، تبیین مفهوم و وجه تمایز عقلانیت ابزاری، ارزشـی و اسـلامی و نیـز بررسی نقش عقلانیت در انقلاب و تمدن نوین اسلامی با تاکید بر دیدگاه امام خامنه ای اسـت. روش تحقیـق توصـیفی - تحلیلـی و ابزار گردآوری داده ها، کتابخانه ای و اسنادی است. یافته ها نشان میدهد که برداشت از عقلانیت در دو دیـدگاه مـادی و معنـوی از هم جداست و عقلانیت در فرهنگ اسلامی با عقلانیت ابزاری غرب یکی نیست. عقلانیت ابزاری، عقلانیتی است که در رابطه بـا هـر رویدادی معیار سودبخشی اقتصادی را دنبال میکند؛ توجهی به عدالت، ارزش ها و بایـدها نـدارد و ایـن مفـاهیم در قالـب عقلانیـت ارزشی و اسلامی معنا می یابند. عقلانیت اسلامی، برخلاف عقلانیت ابزاری، محدود و سطحیگرا نیسـت و حـوزه وسـیعی دارد و در سه سطح : .1 عقلانیت بنیادین یا معرفتی؛ .2 عقلانیت اخلاقی و ارزشی .3 عقلانیت ابزاری مطرح است و عقلانیت ابزاری ذیل دو سطح دیگر از عقلانیت قرار دارد و هنگامی کاربرد دارد که با سطوح دیگر عقلانیت همخوانی داشته باشـد. نتـایج تحقیـق حـاکی است که انقلاب اسلامی با به چالش کشیدن عقلانیت ابزاری غرب، عقلانیت اسلامی را مطرح کرد که در فرهنـگ اسـلامی"عقـل سلیم" نامیده میشود و این عقلانیت بر انقلاب و تمدن نوین اسلامی حاکم است. همچنین نتایج تحقیق نشان میدهد که از دیـدگاه امام خامنه ای عقلانیت در کنار معنویت و عدالت جزو ارکان انقلاب و تمدن نوین اسلامی است و این سه مولفه از هم قابل تفکیـک نیستند. عقلانیت به معنی محافظه کاری و تسلیم و کوتاه آمدن از اصول انقلاب نیست و انقلابی گری عین عقلانیت است.

عقلانیت اسلامی، عقلانیت ارزشی، عقلانیت ابزاری، انقلاب و تمدن نوین اسلامی، امام خامنه ای