نصرت نیل ساز - استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس
فاطمه صابری - دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه اخلاق دانشگاه قم

با توجه به این که انقلاب سال ۵۷ ملت ایران مبتنی بر دین اسلام بود، قاعدتا برای سنجش نسبت ارزش های این انقلاب با عقل و روشن شدن مفهوم عقلانیت سازنده تمدن نوین اسلامی، باید تعریف دقیقی از نسبت عقل و دین» به دست آورد. در رابطه نسبت بین انقلاب اسلامی و تمدن نوین اسلامی با عقل و عقلانیت، سه نسبت دوگانه مهم قابل طرح است: ۱. نسبت دین (اسلام) با انقلاب؛ ۲. نسبت انقلاب با عقل؛ ۳. نسبت اسلام با عقل؛ با توجه به گستردگی این سه دوگانه ها، در این مقاله با رویکرد تبیینی و روش تحليل مضمون به این پرسش پرداخته می شود، که در مفهوم عقلانیت طراز انقلاب اسلامی و تمدن نوین اسلامی، «عقل و دین» در نگاه مقام معظم رهبری چه نسبتی با هم دارند؟ با توجه به این پرسش، یافته های شامل این موارد است: ۱. آیت الله خامنه ای درباره رابطه میان «عقل و دین» معتقدند، دین اسلام آمده است تا هوی و هوس ها، طمع و غرض ها و ترس ها را از عقل بگیرد و عقل سالم کامل را تقویت کند تا عقل خوب بفهمد. ۲. در نگاه ایشان عقل کامل و صحیح «عقل سلیم فطری تربیت شده» است که نقش روشنگری و هدایت گری دارد و دارای سه ویژگی از جمله، ۱) آسیب فیزیکی ندیده باشد ۲) تحت تأثير هواها و هوسها و رذایل اخلاقی نباشد 3) در اثر انس و آشنایی با معارف و مسائل علمی و مذهبی تربیت و پرورش یافته باشد. ایشان با اشاره به افول مرتبة عقل در جوامع اسلامی، احیاء عقلانیت اسلامی و ظهور تمدن اسلامی را، در گرو فراهم کردن زمینه های آزادی عقل از بند «هوای نفس» و «جبر جامعه» برمی شمرند؛ و این مهم را به اهمیت نقش «هویت فرهنگی» در «تربیت قوه عاقله» انسان گره می زنند و با تأکید بر اهمیت بحث «فرهنگ» و «هویت فرهنگی»، سازوکار تربیت قوه عاقله و حاکمیت عقلانیت معنوی و فضیلت مندانه بر افراد را، نتیجه توجه به هویت فرهنگی اصیل ایرانی و اسلامی، و رشد و گسترش آن در جامعه میدانند.

قرآن، خامنه ای، عقل، انقلاب اسلامی، تمدن اسلامی تربیت عقلانی