بررسی مفهومشناسانه دین در ساحت علوم انسانی

اساسا مفاهیم نظری؛ بویژه مفاهیمی که در حوزه روابط انسانها معنا می یابند،غالبا0 در معرض آراء و نظریات مختلف قرار میگیرند و در این میان دین نیز یکی از این گزینه هاست.در طول تاریخ در غرب، تعاریف فراوانی از دین به عمل آمده است به گونه ای که شاید بتوان گفت، حتی ارائه فهرستی ناقص از این تعاریف ممکن نیست.اصولا0 تلاش برای ارائه تعریفی از دین یعنی یافتن ماهیت دین به عنوان سلسله ای از صفات که دین و آنچه مربوط به دین است را از بقیه زندگی انسانی متمایز میکند یک رویکرد غربی است.این تلاشها زمانی در غرب شدت یافت که میان »دین« از یک طرف و »علم و سیاست« از طرف دیگر، برخوردهای جدی عملی و نظری پدید آمد.برخی بر این باورند که وجود تعدد و تنوع در تعریف دین، ناشی از دین بما هو دین نیست، بلکه این مسأله را ناشی از معضل عام تعریف »مفاهیم فرهنگی« میدانند که معمولا0 در هر جامعه بار معنایی خاص خود را دارد و با این ملاحظه ادعا کرده اند که تمامی تعاریف دین بر نوعی نگرش خاص قوم مدارانه استوار بوده، و در ظرف فرهنگی معین و به دینی خاص نظر دارند، و در نتیجه امکان وجود هر نوع گفتمان در این حوزه را منتفی اعلام نموده اند . در این نوشتار این نکته را نشان داده خواهد شد که چگونه تلقی و انتظارات متفاوت از تعریف موجب تنوع در تعریف دین گردیده است. به هر حال با وجود تمامی مشکلات و معضلات در دستیابی به یک تعریف واحد از دین، در هر مطالعه دین پژوهانه ای انسان ناگزیر به انشاء یک تعریف و ابتناء بر یک تعریف میباشد اگرچه ما میتوانیم چیزهای زیادی پیرامون یک دین بدانیم اما این مسأله نمیتواند راهنمای خوبی برای ما در تعریف دین باشد یعنی ما »جامع شناس دین« باشیم و یا »فیلسوف دین« از نگاه یک »کارکردگرا« به دین بنگریم یا از منظر »پدیداری« تعریف »حقیقی« دین را بجوئیم و یا اینکه تعریفی را برای آن جعل کنیم، در هر صورت، باید در مطلع کار، مشخص کنیم، که قصد مطالعه چه پدیدهای را داریم و سپس معنای مورد نظر خود را از آن پدیده با مفاهیم و عبارات دقیق، بیان کنیم چرا که گاه مسأله تعدد تعریف، ناشی از خلط میان مفاهیم قریب المعنا است و این مسأله هنگام ترجمه متون فارسی و معادل یابی های سلیقه ای دو چندان میشود.از آنجا که مسأله تعریف، مقدمه ای لازم و تعیین کننده در مطالعات دین پژوهان می باشد و علیرغم ادبیات آشفته و گیج کننده این مسأله، در این پژوهش تلاش خواهد شد که با بررسی و به نظم در آوردن این تعاریف گوناگون و دسته بندی آنها گام نخست را در یک پژوهش دینی برداریم و به همین منظور ضمن بررسی دقیق برخی از علل تعدد و تنوع تعریف دین، به ذکر تعاریف متنوعی که از این پدیده به عمل آمده است خواهیم پرداخت.

Keywords:

دین , کلام , فلسفه , جامعه شناسی , غرب , اسلام