خدیجه کریمی علویجه - دکتری تخصصی آموزش زبان انگلیسی، استادیار گروه زبان انگلیسی، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا
عاطفه عبدالهی - کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان انگلیسی، دانشگاه الزهرا

سرعت فزایندة پیشرفتِ فناوری و به‌کارگیریِ روزافزونِ خدمات و ابزار اینترنتی در برنامه‌های آموزشی، شبکه‌های اجتماعی، خدمات شهری و مانند آن‌ها، آشنایی با روش‌های درستِ به‌کار‌‌گیری فناوری را به نیازی بنیادین تبدیل نموده‌است. در این میان، آگاهی از مفهومِ فرانوینِ شهروندی دیجیتال، برای همة کاربران فضاهای مجازی، به‌ ویژه فراگیران زبان‌های خارجی که در مواجهة با بیناکنشِ سایبری با گویشوران سایر زبان‌ها هستند، بسیار ضروری به ‌نظر می‌رسد. شهروندی دیجیتال، به معنای بنیادهای رفتاری مناسب و مسئولانه در به‌‌کارگیری فناوری است که با مفاهیمی چون دغدغه‌های اخلاقی، بهره‌گیری کارآمد از فناوری و آموزش‌های مرتبط با آن سر و کار دارد. از این جهت، شهروندی دیجیتال از بایسته‌های آموزش فناورانه به شمار می‌آید، اما هنوز مورد توجه و پژوهشِ بسنده قرار نگرفته‌است. در این راستا، پژوهش حاضر برای بررسی میزانِ آگاهیِ فراگیرانِ زبان انگلیسی ایرانی، از بنیادهای شهروندی دیجیتال و به‌کارگیری آن با روش قوم‌نگاری اینترنتی (نتنوگرافی) انجام شده‌است. به این منظور، سه گروه دانش‌آموزی که در پیام‌رسان اجتماعی تلگرام به وسیلة فراگیران زبان انگلیسی برای هدف‌های آموزشی ایجاد شده‌اند، مورد بررسی قرار گرفتند. برای گرد‌آوری داده از دو روش مشاهدة گروه‌های تلگرامی همراه با عضویت یکی از پژوهشگران در گروه‌ها و مصاحبه با اعضای گروه بهره گرفته شد. به طور کلی، هفتصد صفحة ‌نمایش از داده‌ها در یک‌سال گردآوری شد و ده نفر از فراگیران مورد مصاحبه قرار گرفتند. بر پایة رویکرد نظریه زمینه و با کمک روش تحلیل کیفی داده، داده‌‌‌های به‌دست‌آمده از مشاهدات گروه‌های تلگرامی و مصاحبه‌ها در چندین مرحله شماره‌گذاری و موضوع‌بندی شدند. سپس، الگوهای به‌دست‌آمده در قالب موضوع‌های اصلی و فرعی گوناگون گروه‌بندی گردیدند. یافته‌های به‌دست‌آمده از تحلیل داده‌‌ها نمایانگر آن بود که زبان‌آموزان ایرانی، با وجود بهره‌گیری بسیار از شبکه‌های اجتماعی، از هنجارهای شهروندی دیجیتال آگاهی چندانی ندارند. آن‌ها در به‌کارگیری درستِ امکانات مجازی دچار اشتباه و ‌رفتار ناپسند می‌شوند. یافته‌های پژوهش، توجه سرپرستانِ آموزشِ زبان انگلیسی را به بایستگیِ آموزش اصول و هنجارهای شهروندی دیجیتال به فراگیران زبان انگلیسی کشاند تا فضای مجازی هوشیارانه به‌کارگرفته شوند و از پیامدهای ناپسند و ناگواری‌های محیط‌های مجازی، در امان باشند.

شهروندی دیجیتال, فضای مجازی, آموزش زبان انگلیسی, پژوهش قوم‌نگارانه در فضای اینترنت, تحلیل محتوای کیفی