سیده عاطفه بقایی - دکترای تخصصی زبان شناسی، گروه زبان شناسی، دانش آموخته دانشگاه بوعلی سینا
مهرداد نغزگوی کهن - دکترای تخصصی زبان شناسی، دانشیار گروه زبان شناسی، هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا

طبقه‌بندیِ انواعِ ساختِ شرطی در زبان‌های گوناگون از جنبة معنایی، نحوی، صوری، رده‌شناختی و موارد مشابه انجام گرفته‌است. در این مقاله، به بررسی انواع ساختِ شرطی در زبان فارسی‌نو، بر اساس رده‌شناسی دکلرک و رید (Declerck & Reed, 2001) پرداختیم. بر پایة این رده‌شناسی معنایی، جهانِ ممکنِ بندِ شرط، به دو دستۀ حقیقی و نظری گروه‌بندی می‌شود. جهانِ ممکنِ نظری، می‌تواند خنثی یا غیرخنثی باشد و غیرخنثی، به چهار گونة بسته، باز، غیرِ قطعی و ضدِ حقیقی دسته‌بندی می‌شود. در این پژوهش، جمله‌های شرطی برگرفته از 110 کتاب، از قرن‌های چهارم تا چهاردهم هجری قمری مورد بررسی قرار گرفتند. تحلیلِ جمله‌هایِ شرطی زبان فارسیِ ‌نو نشان داد که کاربرد ساخت شرطی در قرن‌های متقدم نسبت به قرن‌های متأخر بسیار بیشتر بوده‌است. همچنین، جمله‌های شرطی این زبان، مشتمل بر گونه‌های حقیقی، خنثی، بسته، باز، غیرِ قطعی و ضدِ حقیقی هستند و جمله‌های شرطی از نوع باز، بالاترین فراوانی رخ‌داد را دارند. بنابراین، ساخت شرطیِ زبان فارسیِ ‌نو با رده‌شناسی موردِ اشاره همخوانی دارد. بالاتر بودن فراوانی رخ‌داد جهانِ ممکن دوباره از آن‌جا ناشی می‌شود که در این جهانِ ممکن، موقعیتی فرضی که احتمال وقوع دارد، در نظر گرفته می‌شود و قطعیتی دربارۀ وقوع آن وجود ندارد. این تعبیر با کارکرد ساخت شرطی بیشترین همخوانی را دارد.  

رده‌شناسی, ساخت شرطی, شرطی باز, بسامد, زبان فارسیِ ‌نو