فرشته مومنی - دکترای تخصصی زبانشناسی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس

در بسیاری از زبان‌های ایرانی- از جمله فارسی- ستاکِ گذشته، در ریشة ‌برخی فعل‌ها که پس از یک واکه، مختوم به /r/ هستند، در حالتی به /-št/ ختم می‌شود که /r/ از ساختمان آن‌ها حذف‌ می‌گردد. با توجه به اینکه پایة بنیادین ستاک گذ‌شته‌ساز، تکواژ /t-/ ‌است که طی فرایندهای واژ-واجی، به صورت تکواژگونه‌های مختلفی نمود می‌یابد، نگارنده بر آن شد تا روند ساختار این تکواژ ویژه را، که در پژوهش‌های پیشین نادیده گرفته شده و یا به‌درستی تبیین نشده بود، بررسی و تحلیل نماید. هدف نگارنده تحلیل و تبیین روند ساختار این تکواژ ویژه روی پایة بنیادین ستاک گذ‌شته‌ساز، تکواژ /t-/ ‌است که در پژوهش‌های پیشین  نادیده گرفته شده یا به‌درستی تبیین نشده بود. فرض پژوهش از این قرار است که در خوشة همخوانی نخستی که /rstـ/ بوده، فرایند درهم‌شدگی [r] واکرفته در [s] صورت گرفته و به پدیدآیی صدای واج‌شدة /‏š‏/ ‏انجامیده‌است. با بهره‌گیری از الگوی آواشناختی-محور در دگرگونی واجی شامل برنامه‌ریزی حرکتی در تولید گفتار، ‏آیرودینامیک گفتار، ساز و کار حرکت بخش‌های دستگاه گفتاری و ادراک گفتار و به ویژه آواشناسی ‏تعاملی، هر دو رویکرد درزمانی و هم‌زمانی مورد نیاز، چه برای تحلیل و چه برای استخراج شواهد ‏به‌کار گرفته شده‌است. داده‌های پژوهش، همة ستاک‌های گذشتة دارای این موضوعیت در زبان فارسی بوده‌اند. شواهد نظری و تجربی، هم در داده‌ها و هم در دیگر نمونه‌های تاریخی یا به‌روز، تأییدکنندة درستی فرضیه در پیدایی واج /š/ در ستاک گذشتة فعل و حذف /r/ از پایة آن به سبب درهم‌شدگی /rs/ بودند. یکی دیگر از یافته‌های پژوهش، این است که تکواژگونة زیرساختی این دسته از ستاک‌ها می‌بایست /st/ بوده ‌باشد. پیشنهاد می‌شود این یافته در پژوهش‌های آینده، به صورت آزمایشگاهی نیز بررسی شود. 

‎درهم‌شدگی, ستاک گذشته‌, آواشناسی تعاملی, ادغام, جهش واجی