سید فرزانه رضوی

گفتگو و دیالوگ یکی از ویژگی های برجسته ادبیات حماسی از جمله شاهنامه فردوسی است. گفت و شنودهای قهرمانان و هماوردان در میدان رزم از دلنشین ترین قسمت های اشعاد شاهنامه است که این داستان ها را برای هنر نمایش نیز مناسب می سازد. گفت و شنودهای شاهنامه از نظر محتوی و مضمون بسیار و متنوع اند نظیر گفت و شنودهای معمولی، گلایه و درد دل، رازگویی، تقاضا، گفت و گوهای عاشقانه و ... در میان گفت و شنودهای بسیار شاهنامه، رجزخوانی از گفتارهای ویژه شاهنامه فردوسی است. رجزخوانی بیشتر خودستایی قهرمانان و پهلوانان و بیان افتخارات آنان است و بیشتر هنگام جنگ و نبرد به کار می آید. هیچ یک از داستان های رزمی و پهلوانی شاهنامه از این گونه گفتار خالی نیست و همیشه بخش بزرگی از گفتارهای این نوع داستان ها، رجزخوانی های دلیران و جنگ اوران است. برخی از این رجزخوانی ها طولانی و برخی کوتاه اند و مختصر، لطف و زیبایی این رجزخوانی ها در این است که علاوه بر قدرت زبان و فصاحت گفتار، با لحن و طنز و ریشخند همراه می شود. ریشخند در رجزهای شاهنامه نقش و کارکردهای گوناگونی دارد، در این رجزها گاه قهرمانان به خودستایی می پردازند و جنگاوری و بی همتایی خود را به رخ هماورد می کشند. گاه ریشخند وسیله ای است برا تهدید هم نبرد تا او را از نبرد باز دارد. و در مواردی، ریشخندها نقش تنبیهی دارند و قهرمانان داستان به کمک آن، یکدیگر را از غرق شدن در خطا و اشتباه باز می دارند.

شاهنامه، گفتگو و دیالوگ، رجزخوانی، ریشخند