محمد ایرانی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمان
شیرین سنجابی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه

ادبیات داستانی دفاع مقدس، یکی از گونه‌های ادبی نوینی بود که همزمان با جنگ تحمیلی، در ایران شکل گرفت. از آن زمان، هر ساله آثار متنوعی با دیدگاه های گوناگون و بر مبنای بازسازی و بازآفرینی روایت‌ها و خاطرات جنگ منتشر می‌گردد. یکی از موفق‌ترین آثار و پرفروش‌ترین کتاب‌ها در حوزة ادبیات دفاع مقدس کتاب "دا"، مجموعه خاطرات سیده زهرا حسینی است. ساختار اثر بر مبنای روایت خطی و تاریخ گونه حوادث جنگ شکل گرفته که تا حد زیادی متعهد به بیان وقایع است؛ اما از آنجا که راوی خاطرات، خود نویسندۀ کتاب نیست، نگارنده در روند بازآفرینی وقایع با نثری ساده و روان و کمابیش با ویژگی‌هایی داستانی به ضبط و ثبت آنها پرداخته است. با آن که نویسنده در ظاهر امر قصد «داستان‌نویسی» و «قصه‌پردازی» نداشته، اما عناصر داستانی و روایی در کتاب "دا" نمودی بارز یافته است. شاید به جرات بتوان گفت که پس از ویژگی عمدۀ اثر،یعنی واقعیت گرایی، شخصیت‌پردازی از مهم‌ترین عناصر داستانی آن به شمار آید. راوی کتاب "دا" از هر دو شیوۀ شخصیت‌پردازی مستقیم و غیر مستقیم بهره می‌برد و از طریق گفت‌وگو، توصیف عمل، رفتار، محیط و نام به معرفی شخصیت‌های اثرش می‌پردازد. نگارندگان در جستار حاضر، ابتدا به عنصر شخصیت‌پردازی توجه نموده، پس از آن به بررسی شیوه‌های پردازش شخصیت و شگردهای توصیف و پرورش اشخاص در کتاب "دا" پرداخته‌اند.

عناصر داستانی، شخصیت‌پردازی، شیوه‌ها و شگردهای، دفاع مقدس، کتاب دا