ام البنین کریمی - کارشناس ارشد دانشکده علوم قرآنی تهران،
مهدی مهریزی - دانشیار دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات

آیه قوامیت؛ (نساء/ 34)، از جمله آیات چالشی در حوزه زنان به شمار می­رود که مفسران در مورد آن، اختلاف نظر د­ارند. محورهای اختلافی آیه قوامیت در تحقیق حاضر، عبارت­اند از؛ ماهیت و گستره قوامیت و مفهوم فضل، نشوز و تنبیه بدنی زن که در تفاسیر المیزان، مخزن العرفان، الفرقان، تسنیم به‌صورت تطبیقی مورد بررسی و مداقه قرار داده و وجوه افتراق و اشتراک آن‌ها را پیش‌رو نهاده است. یافته‌ها نشاگر آن است که تفاسیری مانند المیزان، مخزن العرفان و الفرقان، گستره شمول قوامیت را به امور اجتماعی تعمیم داده­ و قائل به اطلاقِ قوامیت نوع مردان بر نوع زنان هستند ولی برخی همانند تسنیم آن را منحصر در احکام روابط خانوادگی زن و شوهر می­دانند. در مورد مفهوم "فضل" نیز که مفسران آن را «فزونی» معنا کرده­اند، تفسیر تسنیم آن را ناظر به امور اجرایی می­داند ولی الفرقان  تأکید می­کند که افضلیت، برترى و مسوولیت بیشتر نسبت به تکالیف فزون‌تر است. در مورد معنای نشوز، نیز غالب مفسران آن را سرپیچی نسبت به وظایف همسری معنا نموده‌اند ولی الفرقان علاوه بر آن، نوامیس پنج‌گانه (عقیده، عقل، جان، عرض و مال) را نیز در محدوده وظایف همسری ذکر می­کند؛ بدان‌رو که وی نشوز را سرپیچى از آن دانسته که موجب ترس مردان بر سازمان زندگى زناشویى باشد و این خوف، در کل نوامیس پنج‌گانه است. همچنین تفاسیر پیش گفته، "ضرب" را در آیه به معنای زدن گرفته‌اند که تنبه‌آور بوده و به قصد اصلاح صورت می‌گیرد، به گونه­ای که موجب دیه نگردد ولی مخزن العرفان حکم تأدیب زن ناشزه را ارشادی می­داند نه مولوی، در صورتی که الفرقان و تسنیم، آن را از مراتب نهی از منکر می­دانند که واجب است.

قوامیت, فضل, نشوز, تنبیه بدنی, المیزان, تسنیم, مخزن العرفان, الفرقان