سید مهدی موسوی شهیدی - کاندیدای دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
سید عباس احمدی کروچ - استادیار جغرافیای سیاسی. دانشگاه تهران

موقعیت ژئوپلیتیک کشورها تحت تاثیر عوامل مختلفی همچون جنگ، انقلاب و تغییر در موازنۀ قدرت همواره در حال تحول می‌باشد‌. ایران و آذربایجان از کشورهایی بوده‌اند که روابط آن‌ها در طول سه دهۀ گذشته دچار تغییرات زیادی شده است‌. آنها در همسایگی یکـدیگر قـرار گرفتـه و از موقعیت خاصی برخوردارند‌. همـین موقعیـت خـاص در طـول تـاریخ موجب رقابت‌ها و تنش‌هایی در روابطشان شده است‌. اما در کنار آن می‏توان اشـتراکات قـومی، مـذهبی، تـاریخی و اقتصادی آنها را به عنوان پتانسیلی برای همکاری ذکر کرد‌. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی در‏صدد شناخت روابط ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان با ایران در زمینه‌های رقابت، تنش و همکاری است‌. آذربایجان در منطقه ای واقع شده که به دلیل خصوصیات جغرافیایی و همسایگی با ایران همواره مورد توجه قدرت‌های جهانی بوده و بررسی ژئوپلیتیک آن می‏تواند در اتخاذ تصمیمات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی کشور ما سودمند و برای کاستن از تصادمات احتمالی در آینده مفید باشد‌. با در نظر گرفتن ژئوپلیتیک دو کشور، این نوشتار به بررسی این پرسش می‌پردازد که «چه عواملی در تعامل، رقابت و تنش ژئوپلیتیکی دو کشور تاثیر‌گذار هستند؟».  نتایج پژوهش نشان می‌دهد  زمینه هایی نظیر رودخانه ارس، انتقال نفت آذربایجان به بازارهای جهانی، بحران قره‏باغ، روابط آذربایجان با آمریکا و رژیم صهیونیستی، اقدام‏های خصمانه و تحریک‏آمیز علیه امنیت ملی ایران منجر به تنش و رقابت دو کشور شده است‌. در مقابل درهم‏تنیدگی ژئوپلیتیکی دو کشور، ظرفیت مناسب همکاری ژئواکونومیکی، تنگنای ژئوپلیتیکی آذربایجان، پیوستگی و مجاورت جغرافیایی، تعاملات فرهنگی، اجتماعی و مذهبی زمینه را برای همکاری دو کشور فراهم آورده است‌. در پایان مدل روابط ژئوپلیتیکی دو کشور و پیشنهادهایی برای توسعه تعاملات میان دو کشور ارائه شده است‌.

ژئوپلیتیک, جمهوری اسلامی ایران, جمهوری آذربایجان, رقابت, تنش, همکاری