بهار صدیقی - دانشگاه فردوسی مشهد

انتشار رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» توسط مارسل پروست، رمان «زیارت» از بانو دوروتی ریچاردسون، داستان «چهره مرد هنرمند در جوانی» و به ‏ویژه رمان «اولیس» توسط جیمز جویس در سال‏های ۱۹۲۲-۱۹۱۳ به مثابه پیدایش نخستین نمونه ‏های جدی «جریان سیال ذهن» به شمار می‏رود. برخی شاخص ‏های بنیادین جریان سیال ذهن در ادبیات عربی، دارای دیرینه‏ای دور است که بهزعم نگارنده از متون کلاسیک مانند «حی بن یقظان» ابنسینا، «حی بن یقظان» ابن طفیل، «رساله الغفران» ابوالعلا معری-که به بیان طه ندا متاثر از ارداویرافنامه فارسی پدید آمده است و هم‏چنین در «توابع و زوابع» ابن شهید اندلسی آغاز شده و تا امروز در متن‏های داستانی جبران خلیل جبران، چکامه ‏های سرایندگان مکتب تموز و در شعرهای داستانی ادونیس و به ‏ویژه در قصاید کلیه او ادامه یافته است. این جستار بر بنیاد توصیف و تحلیل مبتنی بر نقد روانشناختی و در پی شناسایی و کشف نشانه‏ های روشن جریان سیال ذهن در پیشرفته‏ ترین و پیچیده ‏ترین گونه شعری معاصر عربی یعنی «قصیده کلیه» ادونیس می‏باشد. یافته‏ های حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که ویژگی‏های بنیادین جریان سیال ذهن مانند تکگویی درونی، حدیث نفس، فوران داده‏های ذهن، پیچیدگی و نمادپردازی تا سرحد ابهام، نوسازه‏های زبانی، باهم‏آیی زمان‏ها، و.... در «قصاید کلیه» ادونیس در جایگاه نمونه ناب متون عرفانی سمبولیک سورریال به روشنی قابل بازیابی است؛ همچنین ردپای باورهای جیمز جویس، مارسل پروست و ویرجینیا وولف درباره زمان و خاطرات در گفتارهای ادونیس، نظریه ‏پرداز قصیده کلیه به وضوح دیده می‏شود.

ادونیس, قصیده کلیه, جریان سیال ذهن, زمان, رویا, روایت