آرزو ابراهیمی دینانی - دانشگاه گیلان
احمد رضی - دانشگاه گیلان

آدونیس علاوه بر اینکه شاعری پرمایه و تحول‌آفرین است، منتقد و اندیشمندی است که دیدگاه‌های او درباره شعر و شاعری همواره در نقد ادبی مورد توجه قرار گرفته است. بازتاب این نظریات شاعرانه را می‌توان در اشعار او نیز بازیافت. اثرپذیری آدونیس از متون عرفانی و صوفیانه از موضوعات مهمی است که اندیشه وی را با مکتب سوررئالیسم در دوره معاصر نیز پیوند می‌زند؛ امّا تأثیر کتاب "المواقف" تألیف محمدبن عبدالجبار نفّری بر اندیشه و نظرگاه انتقادی آدونیس در شعر، رویکرد شعری او را تا حد زیادی به نگرش‌های عرفانی نفّری نزدیک می‌کند؛ چراکه محتوای این اثر عرفانی با نگرش شاعرانه او در هم می­آمیزد. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی تأثیر المواقف را بر دیدگاه شاعرانه آدونیس نشان دهد. این اثرپذیری نشانه ­های مختلفی دارد؛ ازجمله تأسیس مجله‌ای به نام "المواقف" توسط آدونیس، استناد به عبارات متن "المواقف" در آثار و اقتباس تعابیر آن کتاب در اشعارش. این تحقیق با هدف آشکار ساختن ریشه­ برخی اندیشه­ ها و آرای آدونیس در کتاب المواقف نشان می­دهد که بیش از همه سه عامل زبان، مضمون و روش، اندیشه ­های آن دو را به هم پیوند می­زند: آدونیس تحت نفوذ نحوه نگرش نفّری نسبت به زبان، زبان منحصربه‌فرد خویش را می‌آفریند. در مضمون نیز، دیدگاه‌های او با در بر گرفتن عمده‌ترین درون‌مایه‌های عرفانی، یعنی وحدت‌گرایی، پویایی و معرفت با سرمنشأ عرفانی کتاب "المواقف" گره می‌خورد و عامل سوم، روش سنت‌شکنی است که از یک سو تحت تأثیر قوی "المواقف" و از سوی دیگر زیر سیطره نگاه سنت‌شکنانه مکاتب غربی، شعر را خرق پیوسته عادات زبانی و محتوایی تعریف می‌کند.

آدونیس, المواقف, نفّری, شعر عرب, ابهام