کاربرد کنایه در تفسیر المیزان با نگاهی به اندیشه های فلسفی علامه طباطبایی

کنایه یکی از شاخه های مهم و برجسته در علم معانی و یکی از جنبه های زیبا آفرینی در کلام است که از دوره های قبل از نزولقرآن کریم، نزد عالمان این حوزه به ویژه در جامعه عرب عصر جاهلیت از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است؛ با نزول معجزهقرآن کریم به زبان مردمان آگاه به این علوم، که فصاحت و بلاغت در آن به کمال مطلوب رسیده است، اهمیت این مباحثازجمله عنصر کنایه با اهداف و مقاصد گوناگون نیز دوچندان شد و این امر ادامه یافته تا به امروز که تفاسیر متعدد و گران بهاییدر این باب به رشته تحریر درآمده است. پژوهش حاضر کوشیده است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه علامهطباطبایی در حوزه علم معانی، بخش کنایه، با نگاهی به سوره های عبس، مطففین، فجر و لیل با تکیه بر تفسیر المیزان را موردمطالعه و بررسی قرار دهد. علامه طباطبایی در آثار خود به ویژه تفسیر المیزان که به عنوان یکی از مهمترین تفاسیر فلسفی درمیان جامعة مسلمان در جهان از جایگاه والایی برخوردار است و مورد توجه عالمان و متخصصان این حوزه، معرفی و شناختهشده، در کنار تفسیر آیات به تحلیل مباحث بلاغی به ویژه نوع ادبی کنایه نیز بسیار توجه داشته و کنایات موجود در آیات راکه غالباً از نوع کنایه موصوف و صفت و نسبت می باشد را استخراج و مورد بحث و بررسی قرار داده است. نتایج پژوهش،اینگونه بیان می دارد که کنایه از دیدگاه فلسفی مرحوم علامه در المیزان نوعی مجاز است و علامه طباطبایی ازآنجاکه شناختو تبحری قابل توجه در باب شناخت این نوع بلاغی دارد، بسیاری از ابهامات در آیات را که گاهی اوقات بیان و شرح معنایشفاف و روشن آن در جهت تفهیم به مخاطب در قالب کلمات نمی گنجد را بر مبنای ارتباط بین اجزای جملات و برداشت هایمفهومی در محور هم نشینی واژه ها و جملات به عنوان نشانه های لفظی و معنوی را با تکیه بر دلایل و براهین منطقی و فلسفیبه بهترین روش تبیین و تحلیل نموده است.

Keywords:

قرآن کریم , علامه طباطبایی , تفسیر المیزان , بلاغت , علم معانی , کنایه , جزء سیام