نرگس نوری - کارشناس ارشد، بیوتکنولوژی و ژنتیک مولکولی محصولات باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج
علی اکبر مظفری - دانشیار، گروه علوم و مهندسی باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج
جلال خورشیدی - استادیار، گروه علوم و مهندسی باغبانی، مرکز پژوهشی اصلاح و توسعه ی گیاهان دارویی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج

­مرزۀ اورامانی (Satureja avromanica Maroofi) از گیاهان دارویی اندمیک و در معرض خطر انقراض ایران است. به‌منظور تکثیر درون‌شیشه‌ای (in vitro) این گیاه، آزمایشی در دو مرحله انجام شد: مرحلۀ اول به‌شکل فاکتوریل بر پایۀ طرح کاملاً تصادفی اجرا شد. فاکتور اول، چهار غلظت سیمواستاتین (صفر، 5، 10 و 20 میکرومولار) و فاکتور دوم، چهار غلظت سالیسیلیک‌اسید (صفر، 1/0، 3/0 و 5/0 میلی‌مولار) بود. نوک شاخساره به عنوان ریزنمونه و محیط‌کشت پایۀ موراشیگ و اسکوگ (MS) به عنوان محیط‌کشت ثابت تمام تیمارها در نظر گرفته شد. پس‌از 45 روز از کشت ریزنمونه‌ها، صفت‌های درصد زنده‌مانی ریزنمونه‌ها، درصد وزن خشک، تعداد و طول شاخه‌های باززایی‌شده، سطح برگ، میزان کلروفیل a، b و کل، میزان کاروتنوئید، پرولین، فنول کل و پروتئین محلول کل ارزیابی شدند. در مرحلۀ دوم، تأثیر سه غلظت ایندول‌بوتیریک‌اسید (صفر، 5/0 و 1 میکرومولار) بر صفت‌های درصد نمونۀ ریشه‌دار‌شده، طول و تعداد ریشه ارزیابی شد. نتایج نشان دادند ریزنمونه‌هایی که تحت‌تأثیر اثر متقابل غلظت‌های زیاد سیمواستاتین و سالیسیلیک‌اسید قرار می‌گیرند، از بین می‌روند. بیشتر صفت‌های ارزیابی‌شده به‌طور معناداری تحت‌تأثیر هر دو ترکیب قرار گرفتند. بیشترین میانگین درصد وزن خشک، پرولین و فنول کل در تیمار 3/0 میلی‌مولار سالیسیلیک‌اسید+5 میکرومولار سیمواستاتین و بیشترین طول شاخه در تیمار 10 میکرومولار سیمواستاتین مشاهده شد. بیشترین سطح برگ، میزان کلروفیل، کاروتنوئید و پروتئین محلول در تیمار 20 میکرومولار سیمواستاتین به دست آمد. در بین تیمارهای اعمال‌شده برای تحریک ریشه‌زایی، تیمار 5/0 میکرومولار IBA مؤثرترین تیمار بود.

اندمیک, باززایی, درون شیشه‌ای, سیمواستاتین, گیاه دارویی