نقد و تحلیل طنز دورۀ مشروطه در روزنامة ناقور اصفهان

طنز ازلحاظ محتوا‌ یکی از انواع ادبی ‌است که طنزپرداز در آن، دلایل و نمادهای عقب‌ماندگی، عیب‌ها و آسیب‌های ناراحت‌کنندة اجتماع را به‌منظور بهبود با طعم خنده و روش پررنگ و مبالغه‌آمیز و همچنین با نگاهی به اوضاع عادی زندگی مطرح می‌کند. در شکل‌گیری هر نوشتۀ طنزآمیزی چهار ویژگی عمدة «خنده»‌، «مبالغه» «نقد اجتماعی» و «بهینه‌سازی» نقش‌آفرین است. گرچه نگاه طنزآمیز برای عیان­کردن ناهنجاری­ها و مشکلات سیاسی و اجتماعی همواره در تاریخ و ادبیات ایران وجود داشته است، نمی­توان به­لحاظ بسامد و تشخص سبکی آن را با طنز روزگار مشروطه مقایسه کرد. فضای نسبتاً آزادی که به مدتی کوتاه برای نویسندگان و شاعران ایجاد شد، در کنار رسانۀ نوپدید روزنامه، جذابیت کافی برای قلم­فرسایی طنزپردازان را فراهم آورد. در اصفهان، روزنامۀ ناقور به تقلید از ملانصرالدین و صوراسرافیل، شروع به انتشار کرد. در ستون «زشت و زیبا» که به‌احتمال قریب‌به‌یقین به پیروی از «چرند و پرند» دهخدا نوشته می­شد، مطالب طنز جالبی درج می­شد که موضوع این نوشتار است. پژوهش حاضر به روش اسنادی و تحلیل محتوایی به این نتیجه می­رسد که بازی­های زبانی و تفسیر آنها، استفاده از تمثیل، ضرب­المثل­ و حکایت برای انتقاد از اوضاع سیاسی کشور با نگاهی طنزآمیز، از مهم­ترین ابزارهای طنزآفرینی در این روزنامه محسوب می­شود؛ چون این روزنامه جزو روزنامه­های محلی منتشرشده در اصفهان بوده، سعی کرده است از لهجه و اصطلاحات اصفهان و گاه اقلیت ارامنه به فراخور در طنز خود بهره ببرد. طنز سیاسی بیشترین کاربرد را در میان دیگر موضوع­ها دارد و مهم­ترین نقد بومی روزنامۀ ناقور، انتقاد از انجمن ولایتی اصفهان است. ستون زشت و زیبا به مسائل مذهبی به سبب حساسیت مردمی به­خصوص در اصفهان کمتر پرداخته است.  

Keywords:

دورۀ مشروطه , طنز مطبوعاتی , روزنامه‌های اصفهان , روزنامۀ ناقور