حسن ذوالفقاری - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
سیده زیبا بهروز - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی

قابلیت گلستان از حیث پذیرفتگی فرهنگی و نیز غلبۀ عناصر آزاد از فرهنگ و مبتنی‌بر منطق انسانی و همگانی در آن، شاخصه‌ای مهم است. در این مقاله، به‌منظور درک و دریافت بهتر این خصیصه، سه ترجمة معروف و قدیم از گلستان سعدی برای پژوهش انتخاب شدند؛ دو ترجمه به زبان انگلیسی از جیمز راس و ادوارد رهاتسک و سومی به زبان فرانسه از شارل دوفرمری. روش تحقیق مبتنی‌بر بررسی الگووارة ذهنی مترجم و نحوۀ درک مطلب و درجات پذیرش یا مقاومت در برابر آن است. بدین منظور از نظریات دو زبان‌شناس و مترجم، یعنی فرغال و آنتوان برمن، به‌گونه‌ای تلفیقی و براساس مبنایی نو استفاده شده و در انتهای بحث نیز نتیجه بررسی‌ها در ترجمۀ باب هفتم گلستان (در تأثیر تربیت)، به‌صورت کمّی ارائه شده است. نتایج این تحلیل، افزون‌بر مقایسه و ارزیابی ضمنی متون مقصد، نشان می‌دهد که در چهارچوب سه الگووارۀ مقید به فرهنگ، پذیرای فرهنگ و آزاد از فرهنگ، مترجمان در موارد بسیار کمی نسبت به فرهنگ زبان مبدأ مقاومت نشان داده‌اند و غالباً الگووارۀ ذهنی آزاد از فرهنگ یا پذیرای فرهنگ، ساختار ذهنی آنان را شکل داده است؛ حتی موارد کم‌‌شمار مقاومت فرهنگی نیز تأثیر چندانی در کل دریافت آنان نداشته و خواننده به درک لازم و درست معنا رسیده است. همچنین در خصوص دو الگوی ادبی-زبانی (یعنی همخوانی و ناهمخوانی)، موارد نسبتاً اندک عدول از هنجار زبانی بیشتر ناشی از بدخوانی متن یا نارسایی در ترجمه بوده است نه غرابت معنایی یا دوریابی لفظی در متن مبدأ.

ترجمۀ گلستان سعدی, الگوواره فرهنگی- ادبی, جیمز راس, رهاتسک, دوفرمری