تبیین فقهی- پزشکی خلأهای تقنینی مربوط به دیه عقل

عقل از بزرگترین نعمت‌های الهی به انسان است. شارع مقدس با علم به این موضوع به منظور حفظ سلامت عقل، چتر حمایت خود را در برابر آسیب‌های متعدد جزئی و کلی وارد بر آن گسترانیده و برای صدماتی که موجب زوال آن می‌گردند دیه کامل و آنهایی که موجب نقصان عقل می‌گردند ارش را تعیین نموده است. به تبع، فصل پنجم از بخش دوم کتاب دیات در قانون مجازات اسلامی به مسائل پیرامون دیه عقل اختصاص یافته است. به نظر می‌رسد ضعف‌های جدی در بدنه نظام تقنینی کیفری ایران در این خصوص وجود دارد که محل تامل است و در کتب فقهی نیز به آن کمتر اشاره شده است. یکی از نصادیق خلاء مفهوم «عته» است. در تبیین این ماهیت می‌توان گفت اگرچه لفظ «عته» در برهه‌ای بین دوگانه مجنون و ناقص‌العقل دارای اشتراک لفظی بوده ولی بهترین حالت آن است که «عته» را چیزی غیر از جنون در نظر بگیریم. همینطور در تبیین جایگاه این مفهوم در بین اختلالات روانی شناخته شده، به‌دلیل عدم قطع ارتباط «معتوه» با واقعیات جهان پیرامونش و نیز توان نسبی اداره زندگی و عدم زوال کارکرد، در دسته نوروزها قرار می‌گیرد. همچنین در بحث قصاص در جنایات موجب زوال یا نقصان عقل، ادله گروهی که موافق اجرای قصاص در این قسم از جنایات هستند از ارجحیت برخوردار بوده و می‌توان قصاص در این جنایات را داخل در عمومات ادله قصاص قرار دارد.

Keywords:

Diyeh of reason , dementia , mental disorder , insanity , قصاص , دیه عقل , اختلال روانی , عته , جنون