علی اصغر رستمی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
محمدتقی ستاری - دانشیار، گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی،دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
محمد مسافری - استاد، گروه مهندسی بهداشت محیط، مرکز تحقیقات سلامت و محیط زیست، دانشکده بهداشت و محیط، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران

آجی‌چای از رودخانه‌های مهم حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که آب‌های منطقه‌ای نسبتاً وسیع از استان آذربایجان شرقی را جمع‌آوری و به دریاچه ارومیه می‌رساند. در سال‌های اخیر و در راستای احیای دریاچه ارومیه بخش‌هایی از این رودخانه به‌منظور انتقال آب به پیکره اصلی دریاچه ارومیه بازگشایی، بهسازی و سامان‌دهی شده است. در این پژوهش با استفاده از روش‌های ماتریس پاستاکیا و چک‌لیست وزنی (مقیاسی) اثرات محیط‌زیستی بهسازی رودخانه آجی‌چای در محیط‌های فیزیکی، بیولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای دو گزینه سامان‌دهی و عدم سامان‌دهی مطالعه و ارزیابی شد. بررسی مراحل ساخت و بهره‌برداری پروژه بر اساس نتایج حاصل از روش پاستاکیا نشان داد آثار مثبت طرح 61 درصد و آثار منفی آن برابر 7/31 درصد و 3/7 درصد آثار فاقد اثر بود. نتایج حاصل از روش چک‌لیست نیز نشان داد، عدم اجرای طرح سامان‌دهی رودخانه آجی‌چای باعث بروز 13 اثر مثبت در مقابل 29 اثر منفی خواهد بود. اثرات مثبت محدود به محیط طبیعی و فیزیکی و محیط بیولوژیکی است اما اثرات منفی علاوه بر محیط‌های مذکور در محیط‌های اقتصادی و اجتماعی نیز اتفاق خواهد افتاد. در حالت کلی بررسی‌های حاصل از هر دو روش نشان داد، بیشترین اثرات مثبت این طرح مربوط به جنبه‌های اجتماعی‌ اقتصادی بود. در نهایت، ارزیابی اثرات ‌محیط‌زیستی نشان می‌دهد طرح سامان‌دهی آجی‌چای در دستیابی به اهداف اولیه موفق عمل کرده است.

سامان‌دهی رودخانه, ماتریس پاستاکیا, چک‌لیست وزنی, دریاچه ارومیه, رودخانه آجی‌چای