حمیدرضا محمدی - دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
حوا علی زاده - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
آرش قربانی سپهر - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

حوزۀ خزر، به‌دلیل شرایط خاص جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، مسائل سیاسی، تاریخی، نظامی و جامعه‌شناختی، از نقاط بحران‌خیز و مهم جهان محسوب می‌شود. موضوع مرزبندی و هویت در این منطقه، برای کشورهای پیرامونی، قدرت‌های بزرگ و دیگر نقاط دنیا اهمیت فراوانی دارد. از این‌رو، هدف این مقاله بررسی چالش‌های ایجادشده از مرزبندی‌های هویتی در حوزۀ خزر  است. روش اصلی این پژوهش، با توجه به ماهیت آن توصیفی‌تحلیلی است. ارزیابی وضعیت کشور‌های حاشیۀ دریای خزر نشان می‌دهد که وضعیت بهم‌ریختۀ سیاسی و اقتصادی این کشور‌ها به‌شدت تحت تأثیر الگوهای هویتی بوده که غالباً از سوی روسیه و آمریکا و تا حدودی ترکیه به‌کارگرفته شده و مورد اقبال قرار گرفته است. در این میان، فرهنگ، زبان، مذهب، ایدئولوژی و نژاد به‌عنوان مؤلفه‌های فرصت‌ساز و چالش‌زای هویتی نقش زیادی در شکل‌گیری هویت دولت‌ها در منطقه‌ی خزر ایفا کرده است که بازتاب آن را می‌توان به‌صورت تنش‌های قومی و مذهبی و تروریسم  ببینیم. بر این مبنا، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مرزبندی هویتی به‌صورت تنش‌های قومی، جدایی‌طلبی، خیزش‌های اسلامی و فعالیت‌های تروریستی به‌عنوان منابع جدی تهدید‌های داخلی، تمامیت ارضی، ثبات و امنیت کشورهای حوزۀ خزر را در سال‌های پس از فروپاشی شوروی به‌صورت جدی دچار چالش کرده است.

حوزۀ خزر, مرز, مرزبندی هویتی, هویت