الگوی تنبیه بر اساس آیات قرآنی و سیره علوی در سازمان‌های آموزشی

یکی از روش‌های ادیان آسمانی برای تربیت انسان و اصلاح مسیر حرکت او «تنبیه» است. در محیط‌های آموزشی و حرفه‌ای نیز تنبیه راهکاری برای اصلاح مسیر متربیان و کارکنان و دستیابی به اهداف سازمانی است. با توجه به وجود سازوکار تنبیه در محیط‌های آموزشی و حرفه‌ای و بروز آسیب‌های احتمالی و نیز نبودِ الگویی جامع برای آن، تحقیق حاضر، در پی تبیین اهداف، اصول و روش‌های تنبیه اسلامی و ارائه الگویی بر اساس آیات قرآن کریم و کلام امام علی(ع) است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون انجام شد. آیات قرآن و کلام امیر مؤمنان به‌عنوان جامعه تحقیق و روایاتِ ناظر به اهداف، ضرورت‌ها و روش‌های تنبیه، به‌عنوان نمونه تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. برای مطالعه ادبیات تحقیق از نرم‌افزارهای قرآنی و حدیثی استفاده کردیم. سازماندهی مطالب با نرم‌افزار «سیتاوی» و کدگذاری با نرم‌افزار «مکس‌کیودا» انجام شد. در فرایند تحلیل مضامین، سه نوع کُد‌گذاری باز، محوری و انتخابی انجام دادیم. در فرایند تحلیل مضامین قرآنی، به تفسیرهای معتبری همچون تفسیر نمونه، المیزان، نور و الجامع لأحکام القرآن مراجعه و استناد کردیم. بررسی آیات قرآن و کلام امام علی(ع)، نشان داد که سازوکار تنبیه دارای «اهداف»، «آداب و اصول» و «روش‌های متعدد» است؛ افزون بر این تنبیه غیرعالمانه و غیرعادلانه آفات و آسیب‌های فراوانی در پی دارد. برخی از «آداب و اصول تنبیه به شیوه اسلامی» عبارت‌اند از: تعادل در تنبیه و تناسب آن با مقدار خطا؛ پرهیز از تنبیه بیش از ظرفیت؛ توجه به احوال و شرایط تنبیه‌شونده؛ تنبیه همراه با رفق و نرمی؛ پرهیز از تنبیه در حالت خشم؛ اجرای تنبیه به‌صورت مرحله‌ای و آغاز آن از مراتب خفیف؛ پرهیز از تنبیه پس از «تنبّه و اظهار پشیمانی»؛ عجله نکردن در تنبیه و به تعویق انداختن آن؛ پرهیز از تکرار زودهنگام تنبیه؛ تفهیم و تبیین دلیل تنبیه و مصداق تنبیه. به‌منظور پیشگیری از آفات و آسیب‌های تنبیه، آموزش مبانی نظری در حوزه «آداب و اصول تنبیه» و «انواع روش‌های مؤثر و متناسب» و نیز آموزش کارگاهی و عملیاتی چگونگی اجرای تنبیه، به تمامی مدیران و مسئولان ضرورت دارد.

Keywords:

model of punishment , Alavi seerah (manner and words of Imam Ali(PBUH)) , punishment principles , punishment methods , الگوی تنبیه , قرآن , سیره علوی , تربیت , اهداف تنبیه , اصول تنبیه , روش‌های تنبیه‌.