نایب دانشی - محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان
عبدالعلی شهرام - محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

یونجه از محصولات زراعی غالب استان زنجان بوده و بیشترین سـطح زیر کشت اراضی آبی استان را به خود اختصـاص داده اسـت . در حـال حاضر سطح زیر کشـت یونجـه در کشـور بـالغ بـر 495629 هکتـارو متوسط عملکرد علوفه خشک آن حـدود 8 تـن در هکتـار مـی باشـد و سطح زیر کشت آبی یونجه در استان 37525 هکتار و متوسط عملکرد 4/296 تن می باشد (2) این عملکرد با توجه به پتانسـیل یونجـه یعنـی 150 تن در هکتار علوفه تر یا 30 تن علوفـه خشـک، عملکـرد انـدکی محسوب می شود و انتظار می رود با توجـه بـه مناسـب بـودن شـرایط اقلیمی و خاک های استان برای زراعت این محصول و با رعایت اصول به زراعی و به نژادی بتوان از مزارع یونجه اسـتان 50 الـی 70 تـن در هکتار محصول یونجه تر بدست آورد . یونجه گیاهی مقاوم بـه خشـکی اســـت و در شـــرایط آبیـــاری، مســـتعد خـــاک هـــای عمیـــق میباشد . درچنین شرایطی عملکرد محصول متناسـب بـا آب مصـرفی خواهد بود (10) ریشه فعال معمولاً تا عمق 1/5 متـر و گـاهی تـا سـه متر قابل توسعه می باشد . بنـابراین ذخیـره رطوبـت در اعمـاق نیـز بـر فعالیت حیاتی گیاه تأثیر خواهد داشت . تهویه مناسب خاک در افـزایش عملکرد بسیار موثر است و اعمال تنش آبی منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول می گردد (6 و 10 )زیرا با کاهش پتانسیل آب در خاک از میزان تعرق کاسته شده و در نتیجه عملکـرد کـاهش خواهـد یافـت ولی این میزان بسـتگی زیـادی بـه میـزان تبخیـر روزانـه دارد (9) در شرایط تبخیر زیاد، میزان تعرق گیاه با اندکی کـاهش در پتانسـیل آب خاک شدًیدا کاهش می یابد زیرا در این شرایط با کاهش میـزان آب در خاک پتانسیل اسمزی ریشه و بخش های هوایی گیاه کاهش می یابنـد . تحقیقات انجام شده در خوزستان حاکی است ک ه با افزایش دور آبیاری ( به روش سطحی ) از %60 تا %20 میزان علوفه تر از حدود 141 تـن در هکتار در سال به حدود 87/2 تن کاهش یافته است (3) در تحقیقی دیگر توصیه شده است کـه در سـال اول آبیـاری در کسـر رطوبتی خاک حدود 30 درصد و در سال های بعد در کسر رطـوبتی 90 درصد تولید علوفه اقتصادی می باشد و نیـاز آبـی گیـاه را در سـال اول بیش از سال های بعد دانسته اند (7) در زمینه برآورد آب مورد نیاز گیـاه روشهای متفاوتی وجود دارد کـه پـذیرش جهـانی دارنـد (4) لـیکن در شرایطی که بدلیل کمبود آب رانـدمان آبیـاری بـالا مـورد نظـر باشـد سامانه های تحت فشا ر بر سامانه ثقلـی ارجحیـت دارنـد . در تحقیقـات انجام شده در انگلیس شدت آبیاری تا 25 میلـی متـر در سـاعت بـرای یونجه کاری مناسب دانسته شده و برای تولید یک تن علوفه خشک در هر ایکر (4047 مترمربع ) ، 7 -6/5 اینچ آب مورد نیاز گیاه می باشـد (9) در آزمایشات آبیاری سـطحی بـر روی یونجـه در اصـفهان تیمارهـای آبیاری براساس 80-60 و 100 درصد تبخیر از تشت مورد عمـل قـرار گرفته و بین دو تیمار آخر در عملکرد تفاوتی مشاهده نشـده اسـت (8) در آزمایشات لایسمتری خراسـان پتانسـیل تبخیـر و تعـرق یونجـه را 1580 میلی متر در سال برآورد نموده اند (4) این در حالی است که فرشی و همکـاران (1376) نیـاز آبـی یونجـه در استان زنجان را 10730 تا 11980 متر مکعـب بـرآورد نمـوده انـد (5) تحقیق حاضر به منظور بررسی تأثیر دور آبیاری بارانی بر روی خـواص کمی و کیفی یونجه اجرا گردیده است .