محمد روح بخش میرابی - کارشناسی ارشد رشته معماری، دانشگاه غیرانتفاعی خیام مشهد، مشهد، ایران

ایلخانیان از دست نشاندگان مغولان پس از تصرف ایران بودند که میراث هنر سلجوقیان را در تصرف خود گرفتند و تحولاتی در آن ایجاد نمودند که به شکوفایی برخی از آنها انجامید. یکی از تزئینات وابسته به معماری که در این دوره بسیار مورد توجه بود و به اوج رسید، هنر گچبری است که آثار بسیار زیادی از آن در قالب تزئینات معماری به جای مانده است. گنبد سلطانیه یکی از مهم ترین بناهای تاریخی دوره ایلخانی در ایران، دارای پلان هشت ضلعی، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت خانه و سرداب است که با تزیینات متعدد کاشی کاری، گچبری و آجرکاری آراسته شده است. یکی از انواع تزیینات شاخص در آرایه های معماری این بنا، تزیینات هندسی است که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها از آنها استفاده شده است. روش تحقیق در این مقاله بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی می باشد که بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده است. نتایج مطالعات حاکی از آن است که کاربرد تزیینات هندسی از جایگاه بسیار مهمی در گنبد سلطانیه برخوردار است به نحوی که تقریبا در تمامی قسمت های بنا از قبیل طاق ها و سطوح دیوارها، می توان به نمونه های متنوعی از گچ بری دست یافت. این تزیینات عمدتا شامل گره های پرکاری است که تلفیق این گره ها با تزیینات گیاهی و کتیبه ها و همچنین کاربرد تکنیک های اجرایی متنوع بر پیچیدگی، تنوع و زیبایی آنها می افزاید. در این مقاله، با معرفی تعدادی ازنمونه های موجود گچ بری در دوره ایلخانی به بررسی تخصصی بر تقوش گچبری گنبد سلطانیه نجان پرداخته شده است.

هنر ایلخانی، تزئینات معماری، گچبری، نقوش گیاهی، رنگ، گنبد سلطانیه