عباس جهانبخش - پژوهشگر دوره دکتری معماری اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان
حسن شیخ العراقین زاده - پژوهشگر گروه منطق و روششناسی فرهنگستان علوم اسلامی

تعاریف پوزیتیویستی از علم، رابطه فرهنگ و علم را یک رابطه بیرونی تعریف کرده و علم را مبرا از تاثرات فرهنگی میدانستند، اما تحقیقات و تاملات متعددی که درزمینه جامعهشناسی و فلسفه علم انجام شده نشاندهنده حضور موثر فرهنگ در محتوای علوم حتی در علوم فنی و دقیقه است. پارادایمهای پستمدرن با پذیرش چنین تاثیری، علم را اساسا مقولهای فرهنگی دانسته و  بهگونهای رابطه علم و فرهنگ را تشریح میکنند که منجر به نسبیت مطلق معرفتی و تولید جبری علم تحت فرهنگ میشود. مقاله پیش رو نشان داده است که بر اساس هر دو پارادایم، تلاش برای نیل به علم دینی بهعنوان ابزار ساخت تمدن اسلامی بیمعناست. از سوی دیگر برخی نحلههای فکری نیل به علم دینی را منوط به تحقق عالم و جامعه اسلامی دانسته و  دستیابی به علم دینی بهعنوان ابزار تحقق تمدن اسلامی را به دلیل دوران غلبه مدرنیته غیرممکن میدانند. اما بر اساس فلسفه نظام ولایت، اولا تاثیر فرهنگ بر علم برخلاف نگاه اثباتی، پذیرفته میشود و برخلاف پارادایم پستمدرن، دارای معیار تشخیص فرهنگ حق از باطل است؛ بر این اساس، تولید علم، فرایندی تاریخی و امری اجتماعی است که تحت نظامهای ولایت تاریخی اجتماعی، محتوایی متفاوت مییابد. در چنین زمینهای میتوان علوم دینی(اسلامی) را علومی دانست که تحت تاثیر فرهنگ اسلامی شکلگرفتهاند  و جامعه را از وضع موجود به سمت وضع مطلوب (که اسلامیتر است) منتقل نموده و منجر به تحقق تمدن اسلامی میشوند. با چنین تعریفی زمینه طرح این سوال مطرح میشود که علمی که خود به میزانی تحت تاثیر فرهنگ اجتماعی التقاطی شکلگرفته چگونه میتواند محیط حاکم بر خود را اسلامیتر کند؟ و مکانیزم تاثیر علم بر روی فرهنگ اجتماعی چیست؟ مقاله حاضر با روش اسنادی و استدلال منطقی و در چهارچوب فلسفه نظام ولایت به بررسی تطبیقی پارادایمهای رایج درزمینه رابطه علم و فرهنگ پرداخته و در نهایت توضیحی فرایندی از نحوه تاثیر و تاثر این دو ارایه داده است.

رابطه علم و فرهنگ, علم دینی, تمدن اسلامی