شریف لکزایی - دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

این پرسش که چه عللی موجب شد تمدن اسلامی رو به ضعف برود، همواره موردبحث متفکران بوده است. امام موسی صدر بهعنوان متفکری که بهطورجدی دغدغه تمدنی دارد و در تلاش برای احیا و بازسازی تمدن اسلامی است بهصورت مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه اظهارنظر کرده است. برای پیجویی این مسیله، شاید بتوان بهطورکلی از دو عامل درونی و بیرونی نام برد اما به نظر می­رسد صدر عمده نقش و دلایل را به عوامل درونی در تغییر و تبدیل جامعه اسلامی و انحراف جامعه اسلامی ارجاع میدهد و بر این نظر است که هرگاه جامعه اسلامی بروز و ظهور یابد می­توان امیدوار بود که تمدن اسلامی هم احیا شود. تحول درونی افراد و تحقق جامعه اسلامی شرط احیا و تحقق تمدن اسلامی است. ازاینرو عناصر درونی متنوعی شامل سیاسی و اجتماعی و اخلاقی و اقتصادی در این زمینه دخیل بوده است که باید مورد بازنگری قرار گیرد. صدر از میان دلایل مختلف از عدم احساس مسوولیت اجتماعی در قالب تنبلی و سستی، تعطیلی کار زنان که نیمی از جمعیت فعال جامعه هستند، فقدان صداقت و انفکاک میان سخن و وعده و عمل، تبدیل خلافت به سلطنت بهعنوان یک مسیله تاریخی، نظام ساختاری فرقه­ای و بهطورکلی انحراف جامعه اسلامی گفتگو می­کند. افزون بر این­ها، صدر، بهمنظور تحقق جامعه اسلامی بهعنوان نقطه قابلاتکا برای تعظیم تمدن اسلامی، نقش آگاهی بخشی و فهم و اطلاع صحیح از آموزه­های دینی را موثرترین راه در این زمینه می­داند و به ارایه معیار انسانیت برای بررسی و مقایسه تمدن اسلامی و تمدن غربی اشارات مفیدی دارد. بحث حاضر ناظر به شرایط امروز جهان اسلام و بهمنظور زمینهسازی جهت تحقق تمدن نوین اسلامی به تبیین مسیله ضعف تمدنی و عقبماندگی جوامع مسلمان در اندیشه و آرای امام موسی صدر می­پردازد.

تمدن, جوامع مسلمان, علل ضعف, عقبماندگی, امام موسی صدر