بازآفرینی ساختار مجموعۀ صاحب‌آباد تبریز بر پایۀ مستندات تاریخی (علمی پژوهشی)

شهر تاریخی تبریز به‌عنوان پایتخت سیاسی حکومت‌هایی چون ایلخانیان، ترکمانان قویونلو و صفویان، میراث‌دار گنجینه‌های ارزشمند معماری و شهرسازی در طول ایام بوده که از پس گذر سالیان دور و رخدادهای تاریخی، جز ردّ پای کمرنگی از این آثار بر جای نمانده است. میدان و مجموعۀ صاحب‌آباد تبریز نیز به‌عنوان آغازگری بر فضاهای باز شهری ایران، از جمله آثار باشکوه روزگاران گذشته می‌باشد که سنگ بنای آن به دورۀ ‌ایلخانان مغول بازگشته و در حال حاضر جز نامی تغییریافته (صاحب‌الامر) و چند بنای رو به تخریب کامل، اثری از آن قابل مشاهده نیست؛ ازاین‌رو تلاش برای شناخت پیشینۀ تاریخی این مجموعه و نیز باززنده‌سازی شکوه گذشتۀ آن، گامی ضروری در راستای افزایش پیوستگی تاریخی و نیز حفظ هویت این مجموعه است. بر همین اساس، پژوهش حاضر در راستای پاسخ به این پرسش که «ساختار کالبدی و عملکردی مجموعۀ صاحب‌آباد از آغاز پیدایش، در دورۀ حکومتی ایلخانیان تا دورۀ حکومتی صفویان به چه ترتیب بوده است»، با استناد بر متون و منابع تاریخی شامل اسناد نوشتاری و تصویری، دگرگونی‌ها و تحولات این مجموعه را گام‌به‌گام مطالعه و تحلیل کرده است. روش تحقیق این پژوهش بر اساس تحلیل محتوا، با راهبرد تفسیری‌تاریخی بوده و نتایج حاصل از مطالعات، تحلیل‌ها و تطبیق تواریخ، ضمن احترام بر پژوهش‌های پیشین، حاکی از یک طراحی مرحله ‌به ‌مرحله (نه از پیش اندیشیده) برای کلیت مجموعه و متأثر از رویدادهای سیاسی‌حکومتی (انتخاب تبریز به‌عنوان پایتخت) در آغاز پیدایش و نیز حوادث طبیعی و جنگ‌های تاریخی در ادامه می‌باشد. اوج تکامل کالبدی و عملکردی مجموعۀ صاحب‌آباد و نیز عظمت عرصۀ میدان در روند تاریخ، در دوران حکومت شاه‌طهماسب صفوی (930ـ984ق) بوده و پس از این دوران مجموعۀ صاحب‌آباد گام در راه افول خود گذارده است.

Keywords:

Tabriz , Saheb-abad complex , historical documents , physical structure , functional structure , واژگان کلیدی: تبریز , مجموعه صاحب آباد , مستندات تاریخی , ساختار , کالبد , عملکرد