معرفی و گونه‌شناسی تزیینات هندسی در آرایه‌های معماری گنبد سلطانیه (علمی پژوهشی)

گنبد سلطانیه یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی دورۀ ایلخانی در ایران، دارای پلان هشت‌ضلعی، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت‌خانه و سرداب است که با تزیینات متعدد کاشی‌کاری، گچ‌بری، آجرکاری و... آراسته شده است. یکی از انواع تزیینات شاخص در آرایه‌های معماری این بنا، تزیینات هندسی است که به‌تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه‌ها از آن‌ها استفاده شده است. این پژوهش با هدف معرفی انواع تزیینات هندسی به‌کاررفته در آرایه‌های معماری گنبد سلطانیه و گونه‌شناسی این تزیینات شکل گرفته است. در راستای دستیابی به این هدف، پرسش اصلی این مقاله به تزیینات هندسی موجود در آرایه‌های معماری گنبد سلطانیه و معرفی گونه‌های شاخص تزیینات هندسی در این بنا اختصاص دارد. روش یافته‌اندوزی بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که روشی توصیفی‌تحلیلی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که کاربرد تزیینات هندسی از جایگاه بسیار مهمی در تزیینات گنبد سلطانیه برخوردار است به‌نحوی که تقریباً در تمامی قسمت‌های بنا از قبیل طاق‌ها، سطوح دیوارها و...، می‌توان به نمونه‌های متنوعی دست یافت. این تزیینات عمدتاً شامل گره‌های پُرکاری است که تلفیق این گره‌ها با تزیینات گیاهی و کتیبه‌ها و همچنین کاربرد تکنیک‌های اجرایی متنوع بر پیچیدگی، تنوع و زیبایی آن‌ها می‌افزاید. بیشترین درصد را گره‌هایی بر پایۀ عدد مبنای شش، هشت، ده و دوازده، به خود اختصاص داده که از بداعت و گستردگی فراوانی برخوردار است. همچنین سنت تبدیل گره‌ها (تبدیل گره کُند به تُند)، یکی از گونه‌های مهم موجود در تزیینات هندسی این بنا به شمار می‌رود.

Keywords:

Dome of Sultaniyya , Ilkhanid period , geometric decorations , architectural ornaments , گنبد سلطانیه , دورۀ ایلخانی , تزیینات هندسی , آرایه‌های معماری