محمد مهدی خطیبی
ابراهیم استاجی

رجز در لغت به معنی مباهات، فخرفروشی و لاف‌زنی است. در اصطلاحِ حماسه‌ نیز به گفت‌وگوی دو پهلوان گفته می‌شود که با زبانی تهاجمی به خودستایی، بیان افتخارات خود و تحقیر دشمن می‌پردازد. مطمئناً دست‌یابی به تمامی فضاهای روانی حاکم در رجزها ، فقط با تکیه بر معنای ظاهری واژگان آن بدون دخالت دیگر علوم امکان پذیر نیست. امروزه رویکردهای بینا‌رشته‌ای در سیاست‌گذاری‌های علمی، آموزشی و پژوهشی مورد توجه و اشتیاق عمومی قرار گرفته است. در این میان تأثیر علم روان‌شناسی برای درک بهتر متون ادبی ، غیرقابل انکار است. نقد روان‌شناسانه توانسته حوزه‌ی وسیع و کاملا ناشناخته‌ای را در ادبیات مورد بررسی قرار دهد. این نوع نقد می‌تواند ابزاری دقیق و کامل برای خوانش واژگانی باشد که در اثر، نوشته نشده و مدّ نظر نویسنده بوده است. یکی از مؤلفه‌های نقد روانشناسانه در متون ادبی، «فهرست نیازها»ی «هنری موری» است. بررسی شخصیّت، از مهم‌ترین مفاهیم ارائه شده در این فهرست به شمار می‌آید. در این تحلیل می‌توان تأثیر مستقیم بار روانی واژگان به کار رفته در رجزها را بر ادامه‌ی نبرد پهلوانان به روشنی مشاهده کرده. این کار با تکیه بر نیاز به پرخاشگری، خویشتن‌پایی، تحقیرگریزی، عمل متقابل، احترام و خواری‌طلبی نموده شده است. نوشتار حاضر برآن است تا بر پایه‌ی فعالیّت‌های بینا‌رشته‌ای ضمن بررسی روان‌شناختی رجزهای شاهنامه بر اساس فهرست نیازهای موری، تأثیرات روانی ناشی از رجزخوانی را در نبردهای تن‌به‌تن، به تصویر بکشد.

Epopee, Psychological review, Shah-Name, Requirements, Case, رجز, نقدروان‌شناسی, شاهنامه, نیازها, موری