قالی های ترکمانی در سدۀ نهم هـ.ق سرآغازی بر قالی‌های نفیس صفوی

قالی هر چند در ایران پیشینۀ بسیار بلندی دارد ولی هدف این مقاله بررسی یکی از ادوار مهم تاریخ هنر ایرانِ پیش از دوره صفوی، یعنی دوره ترکمانی است. یکی از مهم‌ترین راه‌هایی که می‌تواند به شناخت قالی این دوران کمک کند گزارش سیاحان اروپایی به‌ویژه بازرگانان ونیزی از ایران و مشخصاً از شهر تبریز است که به قالی­های زیبای مسجد کبود و قالی­های ابریشمین تالارهای دربار اوزون‌حسن اشاره دارند. در کنار این گزارش­ها می­توان به تصاویر قالی‌های موجود در نگارگری­های آن دوره پرداخت که نمونۀ بارز آن‌ها شاهنامۀ سر بزرگ، خمسۀ نظامی و خاوران­نامه متعلق به دورۀ ترکمانی است و از آنجا که دورۀ ترکمانی، پیش درآمدی بر یکی از مهم‌ترین دوران حکومتی ایران یعنی صفویان است، لذا تأکید پژوهش بر نقوش قالی ترکمانی می­تواند راه‌گشای ابهام‌های بسیاری در قالی‌های دوره بعدتر باشد. از این رو یکی از دلایل انجام این پژوهش، عدم توجۀ ویژه به قالی‌های ترکمانی از طرف پژوهندگان بوده است. گرچه مطالعۀ قالی­های پیشاصفوی مشکلات خاص خود را در بر دارد، کمبود مستندات قالی و عدم توجه متخصصان این حوزه به قالی­های ترکمانی از جمله معضلات پژوهشی این مقطع محسوب می­شود. با وجود این مشکلات، مقاله حاضر می‌تواند به شناخت قالی‌های این دوره گذار و مهم، بیانجامد. هم‌چنین از اهداف دیگر این پژوهش، استخراج نقش و نگاره­های کلانی است که ماهیت قالی ترکمانی دارد و سرآغازی برای قالی­های صفویه قلمداد می گردند. در این راستا پرسش‌هایی سرلوحه پژوهش قرار داشته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به این سؤال‌ها اشاره کرد: مشخصۀ نقوش قالی­های ترکمانی چیست؟ و چه تأثیری بر قالی‎های صفویه داشته‌اند؟ روش تحقیق: تاریخی-توصیفی-تحلیلی بوده و در جستجوی کشف حقایق و واقعیت‌ها بوده و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است

Keywords:

Safavid Carpet , Octagon Medallion , Turkmani Patterns. , Turkomani- Safavid Carpet- Octagon Medallion- Turkomani Motifs , قالی ترکمانی , قالی صفویه , ترنج هشت‌بر , نقوش ترکمانی.