طاهر رضازاده - استادیار گروه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

بیان مسئله: چراغ‌پایه‌های فلزی، از سدۀ چهارم هجری به این سوی، از جملۀ شاخص‌ترین نوع وسیله‌های روشنایی دورۀ اسلامی در ایران به‌شمار می‌روند. چراغ‌پایه‌ها، همان‌گونه که از نامشان پیداست، پایه یا ایستنده‌ای بوده‌اند که پیه‌سوزی بر روی آنها قرار می‌گرفته است. این وسیله‌ها در روند تکامل خود از طرح‌های شاخصی برخوردار شده‌اند که شناخته‌شده‌ترین آنها با روپایه‌های کاودیسی‌شده و پایه‌های چمباتمه‌زده از اشکال درخشان سده‌های پنجم و ششم هجری به‌شمار می‌رود. مسئلۀ عمده‌ای که این تحقیق بدان می‌پردازد بررسی و پی‌گیری روند تحولات طرح چراغپایه‌های فلزی دورۀ اسلامی در ایران و شناسایی مهم‌ترین ویژگی‌های گونه‌شناختی آنها است.هدف مقاله: براین‌اساس، این مقاله بر آن است تا با مطالعۀ مهم‌ترین تحولات و تغییرات ایجاد شده در شیوۀ طراحی چراغ‌پایه‌های فلزی دورۀ اسلامی مسیری را که هر کدام از آنها از ابتدای دورۀ اسلامی تا حدود سدۀ هفتم هجری طی کرده‌اند شناسایی و ترسیم کند. سؤال مقاله: بارزترین گونه‌های چراغ‌پایه‌های فلزی تولید شده در ایران دورۀ اسلامی چه ویژگی‌هایی دارند؟روش تحقیق: برای انجام این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده و درصد بسیار زیادی از اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانهای جمعآوری شده است. همچنین، در این پژوهش، برای تبیین تحولات صورت‌گرفته در انواع و گونههای مختلف چراغ‌پایه‌های فلزی ایرانیاسلامی از معیارهای خاصی بهره گرفتهام که کمار ویاس برای بررسی نظاممند تاریخ تحولات اشیا پیش روی محققان نهاده است. نتیجه‌گیری: پس از انجام بررسی‌های لازم، درنهایت، مهم‌ترین تحولات طراحی چراغ‌پایه‌های فلزی دورۀ اسلامی ایران طی سه گونۀ متمایز شناسایی و دسته‌بندی شده است: گونۀ اول چراغ‌پایه‌هایی با روپایه‌های کاودیسی‌شده و پایه‌های چمباتمه‌زده را شامل می‌شود؛ گونۀ دوم، دربرگیرندۀ چراغ‌پایه‌هایی با روپایه‌های گنبدی‌شکل با پایه‌های چمباتمه‌زده است و، نهایتاً در گونۀ سوم، چراغ‌پایه‌هایی با پایه‌های گنبدی‌شکل را معرفی می‌کند. در آخر مشخص شد که هم‌زمان با رواج و رونق شمعدان‌های زنگوله‌ای شکل مشهور دوران اسلامی در ایران تحول طراحی چراغ‌پایه‌ها متوقف شده است؛ به‌نظر می‌رسد محبوبیت روزافزون شمعدان‌های فلزی این دوره موجب کاهش استفاده از این چراغ‌پایه‌ها شده است.

لوازم روشنایی پیشامدرن, چراغ‌پایه, فلزکاری, ایران, دورۀ اسلامی