حامد کاملنیا - دانشیار، گروه آموزشی معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد

بیان مسئله: واژه­‌هایی همچون؛ معماری مشارکتی، معماری جمعی، معماری اجتماعی و ... به‌طورکلی به گونه­‌های مختلفی از حضور کاربر در فرایند طراحی معماری اشاره دارند هرچند که هر یک به لحاظ نوع و سطح مشارکت کاربر در فرایند طراحی با دیگری متفاوت است. بسیاری از منابع موجود در این حوزه­ها بیشتر به جنبه­‌های نظری مشارکت در طراحی پرداخته‌اند، و کمتر به نمونه­‌های بارز آن در معماری معاصر پرداخته شده است. از سویی دیگر معمولاً زمانی که صحبت از مشارکت در طراحی می‌­شود بیشتر یادآور دخالت مستقیم کاربران از طریق پرسش‌نامه، کارگاه و حتی حضور در مرحله ساخت بنا است. این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش است که گونه­‌های مشارکتی معماری معاصر کشورهای اسلامی شامل چه مواردی است؟ هدف مقاله: رسیدن به طبقه‌­بندی و گونه­‌شناسی معماری جمعی در کشورهای اسلامی. روش­‌شناسی تحقیق: در این تحقیق علاوه بر روش تحقیق کیفی، با استفاده از روش تحقیق عملیاتی-تکنیکی سعی بر این است تا بتوان با استفاده از نمونه‌های کارآمد و پاسخگوی معماری جمعی به طبقه‌بندی و گونه‌­شناسی رویکردهای آن دست پیدا کرد. شیوه گردآوری اطلاعات علاوه بر مطالعات کتابخانه‌­ای و منابع معتبر این حوزه، از طریق بازدید میدانی، مصاحبه­‌های تشخیصی و محتوایی صورت‌گرفته است. فرضیه‌های مقاله: گونه‌­های مشارکتی تأویلی و ناحیه­‌گرا بیشتر در معماری معاصر کشورهای اسلامی استفاده می‌­شود. نتیجه­‌گیری: معماری جمعی، دارای گونه­‌های مختلفی از مشارکت کاربر در فرایند طراحی است به‌طوری‌که بررسی نظریه­‌ها و نمونه­‌های پاسخگوی معماری جمعی نشان می‌­دهد گونه­‌های مختلفی از نحوه تعامل معمار-کاربر وجود دارد؛ این گونه­‌ها شامل: بسیج اجتماعی، مشارکت پرسش‌نامه‌ای، طراحی مشورتی، مشارکت کارکردی، مشارکت تعاملی، ناحیه­‌گرایی و مشارکت تأویلی می­‌باشند. تحلیل و بررسی معماری معاصر کشورهای اسلامی نشان می‌­دهد کاربست نظریه معماری جمعی بیشتر از نظریه­‌های مشارکتی و اجتماعی و از حیث؛ گونه­‌شناسی، بسیج اجتماعی و مشارکت ناحیه­‌گرا و تأویلی، موفق بوده است.

معماری جمعی, معماری مشارکتی, کاربر, گونه شناسی معماری, معماری معاصر کشورهای اسلامی