علیرضا کوچکزایی - دانشجوی دکتری مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران
حسین احمدی - استادیار مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران
محسن محمدی آچاچلویی - دانشجوی دکتری مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

  مقدمه : آسیب­های زیستی نقش مهمی در تخریب آثار تاریخی از جمله چرم، دارند. در این میان میکروارگانیسم­ها، از مهم­‏ترین عوامل تخریب زیستی هستند. شناخت قارچ­ها و سایر میکروارگانیسم­های موجود بر چرم و سایر آثار تاریخی، در درک بهتر صدمات و خسارات احتمالی ناشی از آن­ها که زمینه­ساز انتخاب راهکار صحیح برخورد با اشیاء است، ضرورت و اهمیت دارد. روش­های معمول شناسایی پاتوژن­ها و قارچ­ها، بسته به نوع روش، معمولاً همراه با مشکلاتی است و در این بین طیف­سنجی FTIR به­عنوان روشی موفق در تشخیص و شناسایی میکروارگانیسم­ها معرفی شده­است .   مواد و روش ‏‏ ها: در این مطالعه، نمونه­هایی از اشیاء چرمی تاریخی مربوط به عصر سلجوقی، برای شناسایی جنس قارچ­ها، در محیط SDA کشت یافت و بر اساس ویژگی­های ماکروسکوپی، میکروسکوپی و ریخت‏شناسی شناسایی شد. سپس میکروارگانیسم­ها با هدف امکان­سنجی تفکیک و شناسایی بر اساس ویژگی‏ها ساختاری به­روش ATR - FTIR ، ارزیابی شدند. در این راستا، از دو شیوه­ی ارزیابی ویژگی­های طیفی بر اساس شکل و موقعیت پیک و تحلیل خوشه­ای بر اساس مساحت زیر نمودار و موقعیت پیک استفاده شد .   نتایج: قارچ­های شناسایی شده مربوط به جنس­های پنی­سیلیوم (9 مورد، 3/33 درصد)، آسپرژیلوس (5 مورد، 5/18 درصد)، کلادوسپوریوم (4 مورد، 8/14 درصد)، رایزوکتونیا (2 مورد، 4/7 درصد)، تریکوفیتون (1 مورد، 7/3 درصد) و مخمر (1 مورد، 7/3 درصد) بود. جنس دو گونه از قارچ­ها (2 مورد، 4/7 درصد) نیز شناسایی نشد و در 3 نمونه (1/11 درصد) نیز رشد میکروارگانیسم­ها مشاهده نشد. بررسی نوار­های جذبی طیف­های ATR - FTIR نمونه­های کشت­یافته، گویای برخی تفاوت­های ساختاری در بین میکروارگانیسم­ها (قارچ، مخمر، باکتری) و نیز در سطح جنس و بعضاً گونه­ی قارچ­ها بود .   بحث و نتیجه ‏ گیری: فعالیت قارچ­ها آسیب­هایی چون تجزیه، هیدرولیز و تخریب ساختار چرم و تانن­های گیاهی، تغییرات بصری و نیز مشکلات متعدد برای افرادی که با این آثار در تماس­اند را در پی دارد. از این­رو، حذف این عوامل و درمان مناسب آثار، برای جلوگیری از گسترش آسیب به ساختار چرم، امری ضروری است. بررسی ساختار قارچ با استفاده از طیف­سنجی ATR - FTIR نتایج مناسبی در مورد امکان تفکیک قارچ، مخمر و باکتری به­دست داد. FTIR ، ابزاری کمابیش مناسب برای تفکیک و شناسایی آسان و سریع میکروارگانیسم­ها و جنس­های مختلف قارچ است. همچنین، در برخی موارد امکان تفکیک در سطح گونه نیز وجود دارد. مزایای این روش در مقایسه با روش­های معمول دیگر، FTIR را به ابزاری مناسب در بررسی قارچ­ها در مقیاس بزرگ تبدیل می­کند. از این­رو طیف­سنجی IR در کنار سایر روش­های معمول شناسایی، بهبود بهره­وری در طبقه­بندی و شناسایی قارچ­ها را در پی دارد. علاوه­بر این، با توجه به مشخص کردن ترکیب شیمیایی در این روش، می­توان از آن در درک بهتر فرآیندهای شیمیایی پیچیده در رشد قارچ و تخریب بستر، استفاده کرد .  

ATR-FTIR, چرم‌های تاریخی, تخریب زیستی, قارچ, ATR, FTIR, ویژگی‌های طیفی