اکرم تفکری - دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان
حمیدرضا وارثی - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان(نویسنده مسیول)

یکی از تغییرات عمده در ساختار فضایی شهرها که بعد از انقلاب صنعتی رخ داد ، ظهور مناطق کلانشهری بود که دارای الگوی خاص خود از نظر رشد شهری، نظام اسکان، اندازه شهر، ساختار فضایی بودند. امروزه این مناطق به الگوی غالب شهرنشینی بویژه در حوزه کشورهای جنوب محسوب می‌شوند. از میان مسائل کلیدی مرتبط با این مناطق نحوه استفاده از زمین و رشد فیزیکی شهرهای موجود در آن است. هدف مقاله حاضر تبیین الگوی رشد شهر دماوند به-عنوان یکی از شهرهای موجود در این منطقه با تأکید بر سیاست‌های دولت در زمینه استفاده از زمین شهری است. تهران به‌عنوان مرکز این منطقه تغییرات فیزیکی-اقتصادی و اجتماعی متنوعی را بعد از دوره مدرنیزاسیون در ایران تجربه کرد. به‌ویژه بعد از دهه 1350 که توسعه پیوسته تهران جای خود را به توسعه منفصل و پراکنده داد، چشم‌انداز اجتماعی–فضایی شهرهای پیرامون تهران مانند شهر دماوند نیز به‌طور معناداری تغییر کرده است. براین اساس، هدف مقاله حاضر این است که نخست سیاست‌های دولت را در زمینه استفاده از زمین در شهر دماوند تبیین می‌کند. سپس با استفاده از مدل سلول‌های خودکار روند تغییرات در ساختار شهر دماوند در فاصله زمانی 1366-1396 تحلیل کند. در نهایت، مقاله حاضر تلاش می‌کند که و روندهای رشد فیزیکی شهر در دوره زمانی 1396-1410 شبیه‌سازی نماید. نتایج حاصل از این مقاله نشان داد که فرایندها و الگوهای فضایی-زمانی رشد شهرها در مناطق کلانشهری شرق تهران مانند شهر دماوند بازنمایی فضایی ساختارها و روابط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی خود کلانشهر تهران است. همچنین، روند رشد و گسترش شهری در تهران و نواحی پیرامون در مقایسه دوره قبل از مدرنیزاسیون، از الگوهای رشد متفاوتی پیروی می‌کند. تبیین رشد فیزیکی شهرها در مناطق کلانشهری به برنامه‌ریزان و مدیران شهری این امکان را می‌دهد که رشد فیزیکی شهر را به‌نحو کارآمدی مدیریت کنند.

الگوی رشد شهری, سیاست‌های دولت, زمین شهری, مدل سلول‌های خودکار, شهر دماوند