جایگاه علوم طبیعی در فرآیند تفسیر قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی

یکی از روش‌های تفسیری ـ که پس از عصر روشنگری و انقلاب صنعتی در غرب، به‌صورت ویژه در جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته است ـ روش تفسیر علمی قرآن است که در آن مفسر می‌کوشد تا با بهره‌گیری از یافته‌های علوم تجربی، به فهم بهتری از آیات قرآنی دست یابد. این روش عمدتاً به سه شیوه «تطبیق»، «استخدام» و «استخراج» صورت می‌پذیرد. نوشتار حاضر، به‌منظور دست‌یابی به جایگاه علوم طبیعی در فرآیند تفسیر از منظر علامه طباطبایی، این سه شیوه را در خصوص این دسته از علوم در تفسیر شریف «المیزان» مورد بررسی قرار داده و با دقت در مواردی که علامه طباطبایی در تفسیر خود به یافته‌های علوم طبیعی اشاره فرموده است، روشن ساخته است که نخست در المیزان نه‌تنها هیچ مصداقی برای «تطبیق» نمی‌توان یافت، بلکه اساساً یکی از انگیزه‌های اصلی علامه در تألیف این تفسیر، مقابله با رواج تطبیق در عرصه تفسیر در دوران ایشان بوده است؛ دوم ایشان اگرچه در فهم آیات قرآنی، در مواردی از علوم دیگر بهره گرفته است؛ اما بررسی این موارد آشکار می‌سازد که ایشان ـ همان‌گونه که بارها تصریح نموده است ـ قرآن را در مقام تفسیر، از سایر علوم و منابع معرفتی بی‌نیاز دانسته و یافته‌های سایر علوم را تنها در فهم بهتر آیات و استفاده‌های فراتفسیری ـ و نه اصل تفسیر قرآن ـ قابل «استخدام» می‌داند؛ و سوم اگرچه در عرصه‌ علوم طبیعی در المیزان موردی برای «استخراج» یافت نمی‌شود؛ اما این تفسیر ظرفیت بسیار عظیمی در استخراج نظریات، در شاخه‌های مختلف علوم انسانی و نظری دارد.

Keywords:

علوم تجربی , تفسیر علمی , تفسیر المیزان , تطبیق , استخدام , استخراج