ارزیابی شاخص‌های کارایی انرژی در نظام‌های زراعی حفاظتی مبتنی بر گندم (Triticum aestivum L.) در شرایط اقلیمی منطقه معتدل (مطالعه موردی: گناباد)

این پژوهش به‌منظور ارزیابی تأثیر کشاورزی حفاظتی بر شاخص‌های انرژی در نظام‌های زراعی رایج با استفاده از طرح کرت‌های خرد شده در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط اقلیمی ایستگاه تحقیقات کشاورزی گناباد به‌مدت چهار سال ( 95-1391) مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. فاکتورهای آزمایش عبارت بودند از سه سطح شیوه‌های مختلف خاک‌ورزی در کرت‌های اصلی شامل شیوه متداول خاک‌ورزی (شخم + دیسک + تسطیح + ایجاد فارو + کاشت با بذرکار)، شخم کاهش یافته (چیزل پکر یا دیسک سبک + ایجاد فارو + کاشت با بذرکار) و بدون شخم (کاشت مستقیم با بذرکار) و سه سطح مدیریت بقایای گیاهی شامل بدون بقایا، حفظ 30% بقایا و حفظ 60% بقایای گندم (Triticum aestivum L.) که در کرت‌های فرعی قرار داشتند. این مطالعه در سیستم تناوبی رایج منطقه شامل گندم، جو، پنبه و گندم مورد برسی قرار گرفت. نتایج به‌دست آمده نشان داد که بیشترین مصرف انرژی از مقدار کل انرژی در تناوب رایج به نهاده‌های الکتریسیته، کودهای شیمیایی و سوخت به‌ترتیب با میانگین مصرف 43، 23 و 12 درصد و کمترین مقدار مصرف انرژی به نهاده نیروی انسانی با میانگین 7/0 درصد تعلق داشت. همچنین نتایج تجزیه واریانس و تحلیل‌های آماری شاخص‌های انرژی نشان داد که اثر شیوه خاک‌ورزی تنها بر شاخص کارایی مصرف انرژی برای دو محصول گندم و جو در سطح پنج درصد معنی‌دار بود. امّا اثر بقایا و اثر متقابل خاک‌ورزی و بقایا بر هیچ کدام از شاخص‌های انرژی معنی‌دار نبودند. مقایسه میانگین مقادیر شاخص‌ کارایی مصرف انرژی در تناوب مورد نظر نشان داد که بیشترین و کمترین مقدار این شاخص به‌ترتیب در دو شیوه بدون خاک‌ورزی یا کشت مستقیم و خاک‌ورزی متداول مشاهده شد، به‌نحوی که میانگین شاخص کارایی مصرف انرژی برای دو محصول گندم و جو در شیوه بدون خاک‌ورزی به‌ترتیب 21 و 9 درصد افزایش را نسبت به خاک‌ورزی متداول و خاک‌ورزی کاهش یافته نشان داد.

Keywords:

بقایا , تناوب , خاک‌ورزی , کارایی مصرف انرژی