فرزانه معصوم خانی - دانشگاه فردوسی مشهد
لیلی ابوالحسنی - دانشگاه فردوسی مشهد
سرور خرم دل - دانشگاه فردوسی مشهد
سید احمد محدث - مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان رضوی

ارزیابی چرخه‌حیات (LCA) ابزاری مناسب برای بررسی اثرات زیست‌محیطی فرآیندهای تولید در بوم‌نظام­های کشاورزی است که براساس دو مؤلفه مصرف نهاده­ها و انتشار آلاینده­ها به محیط تعیین می­شود. این روش جزئیاتی را در ارتباط با چگونگی کاهش اثرات زیست‌محیطی و هم‌چنین افزایش پایداری در کشاورزی ارائه می­دهد. هدف این مطالعه مقایسه اثرات زیست‌محیطی چهار محصول عمده شامل گندم (Triticum aestivum L.)، جو (Hordeum vulgare L.)، هندوانه بذری (Citrullus lanatus L.) و یونجه (Medicago sativa L.) در دهستان بلهرات نیشابور بود. میانگین میزان مصرف نهاده­ها (اعم از کو­دها و سموم شیمیایی، سوخت فسیلی، الکتریسیته، آب، کود حیوانی و بذر) و عملکرد برای چهار محصول گندم، جو، هندوانه بذری و یونجه در منطقه مورد مطالعه طی سال 1394 با استفاده از پرسشنامه تعیین شد. ارزیابی چرخه‌حیات در چهار گام تعریف اهداف و حوزه عمل مطالعه، ممیزی چرخه‌حیات، ارزیابی تأثیر چرخه‌حیات و تفسیر نتایج محاسبه گردید. گروه‌های تأثیر شامل گرمایش جهانی، اسیدی شدن، اوتریفیکاسیون خشکی و آبی بودند. واحد کارکردی معادل یک تن عملکرد اقتصادی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که پتانسیل گرمایش جهانی بیش‌ترین اثر زیست‌محیطی برای چهار محصول شامل گندم، جو، هندوانه بذری و یونجه به‌ترتیب برابر با 36/869، 32/694، 06/4947 و 95/2678 واحد معادل کیلوگرم CO2 به‌ازای یک تن عملکرد اقتصادی و هم‌چنین پتانسیل اوتریفیکاسیون آبی این محصولات به‌ترتیب برابر با 08/3، 4/2، 08/11، 33/3 واحد معادل کیلوگرم PO4 به‌ازای یک تن عملکرد اقتصادی، کم‌ترین اثر زیست‌محیطی را در هکتار به خود اختصاص داده است. به‌طور کلی از بین این چهار محصول، هندوانه بذری (14/1Ecox به‌ازای یک تن عملکرد اقتصادی) و جو (07/0 Ecox به‌ازای یک تن عملکرد اقتصادی) به‌ترتیب بیش‌ترین و کم‌ترین شاخص بوم شناخت را به خود اختصاص دادند. هندوانه بذری به‌دلیل داشتن عملکرد بسیار پایین نسبت به سایر محصولات، مصرف نهاده­ها را پوشش نداده و به ‌همین دلیل اثرات زیست‌محیطی بیش‌تری را منتشر نموده است. بر این اساس، با توجه به سهم بالای گروه تأثیر گرمایش جهانی، توصیه می­شود انتخاب گونه­های با اثرات زیست‌محیطی کم‌تر، مدیریت خاک‌ورزی کاهش یافته و مصرف کودهای آلی به‌عنوان راه‌کارهای جایگزین برای کودهای شیمیایی به‌منظور تخفیف این اثرات زیست‌محیطی مد نظر قرار گیرد.

اسیدی شدن, اوتریفیکاسیون, گرمایش جهانی, پایداری, شاخص زیست محیطی