علیرضا باقری - دانشگاه رازی
سهیلا اسدی - دانشگاه رازی

با توجه به سازگاری مناسب یونجه یکساله (Medicagio scutellatu L.) با شرایط اقلیمی و توپوگرافیکی غرب ایران، شناخت نواحی مستعد کشت این محصول می‌تواند حاصلخیزی خاک، احیاء مراتع و تولید علوفه را به همراه داشته باشد. ازاین‌رو این تحقیق باهدف شناخت مناطق مستعد کشت این گیاه با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام شد. به این منظور لایه‌های کلاس‌بندی شده پاسخ یونجه یکساله به عوامل اقلیمی (بارندگی سالیانه، دمای میانگین دوره رشد، دمای حداقل و دمای بیشینه دوره رشد) و عوامل توپوگرافیکی (ارتفاع از سطح دریا، شیب و سیما یا جهت شیب)، تهیه شدند. سپس جهت تعیین میزان اهمیت هر یک از عوامل ذکرشده بر رشد یونجه یکساله، از فرایند تحلیل سلسله مراتبی، استفاده شد. درنهایت لایه‌های نهایی مربوط به اراضی زراعی و مرتعی استان کرمانشاه در چهار پهنه بسیار مستعد، مستعد، نیمه مستعد و غیر مستعد طبقه­بندی شدند. نتایج به‌دست‌آمده از فرایند سلسله مراتبی (AHP) نشان داد که از بین عوامل اقلیمی و توپوگرافی مؤثر بر رشد یونجه یکساله در منطقه موردمطالعه، نقش عوامل اقلیمی (با وزن 833/0) بیشتر از عوامل توپوگرافیکی (با وزن 167/0) بود. در بین عوامل اقلیمی بارش بالاترین اهمیت و پس‌ازآن میانگین دمای دوره رشد گیاه، دمای بیشینه و دمای کمینه در مرتبه بعدی قرار داشتند. از بین متغیرهای توپوگرافیکی به ترتیب جهت شیب، شیب و ارتفاع از سطح دریا بود دارای اهمیت بودند. همچنین نتایج نشان داد که اراضی کشاورزی و مرتعی مستعد رشد یونجه یکساله به ترتیب 4570 و 6898 کیلومترمربع، معادل 19 و 28 درصد از کل اراضی استان را به خود اختصاص دادند. در حقیقت با توجه به مساحت اراضی کشاورزی و مرتعی استان کرمانشاه (به ترتیب معادل 9105 و 11849 کیلومترمربع)، مناطق مستعد کشت یونجه یکساله به ترتیب 50 و 59 درصد از کل اراضی کشاورزی و مرتعی استان را می­تواند باشد. به‌طورکلی می‌توان بیان داشت که بر اساس متغیرهای موردبررسی در این مطالعه، استان کرمانشاه از پتانسیل بالایی درکشت یونجه یکساله به‌عنوان گیاهی مناسب در تناوب زراعی و همچنین احیاء مراتع، برخوردار است که استفاده از این اطلاعات می‌تواند امکان انتخاب نواحی مستعد کشت یونجه یکساله را برای بهبود مدیریت زراعی و مراتع، فراهم آورد.

استعداد اراضی, پهنه‌بندی زراعی–بوم شناختی, روش تصمیم گیری, همپوشانی وزنی