احمد گرجی زاد - دانشگاه آزاد، واحد گرگان
افشین سلطانی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
سلمان دستان - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرگان
حسین عجم نوروزی - پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی کرج

کمی‌سازی خلاء عملکرد برنج (Oryza sativa L.) برای دانستن امکان رسیدن به عملکرد بالاتر و برنامه‌ریزی‌های مناسب ضرورت دارد. بنابراین، این پژوهش با هدف مستندسازی فرآیند تولید و برآورد خلاء عملکرد برنج مرتبط با مدیریت زراعی ارقام اصلاح شده برنج در منطقه نکا واقع در استان مازندران انجام شد. به این منظور در این پژوهش کلیه عملیات‌ مدیریتی انجام شده از مرحله تهیه بستر بذر تا برداشت در 100 مزرعه از طریق مطالعات میدانی طی سال‌های 1394 و 1395 ثبت شد. نتایج نشان داد که از حدود 150 متغیر مورد بررسی، مدل نهایی با هشت متغیر مستقل انتخاب شد. در مدل عملکرد، متوسط و حداکثر عملکرد به‌ترتیب 7194 و 9241 کیلوگرم در هکتار تخمین زده شد. متوسط و حداکثر عملکرد مشاهده شده در مزرعه نیز برابر 7178 و 8200 کیلوگرم در هکتار بود. کل خلاء عملکرد تخمین زده شده برابر 2047 کیلوگرم در هکتار بود. میزان افزایش عملکرد مربوط به متغیرهای تناوب زراعی و بذر گواهی شده به ترتیب برابر 111 و 141 کیلوگرم در هکتار بود. مقدار افزایش عملکرد مربوط به اثر کود سرک و پتاسیم مصرفی نیز به‌ترتیب برابر 327 و 674 کیلوگرم در هکتار معادل 16 و 33 درصد از کل خلاء عملکرد بود. همچنین، میزان افزایش عملکرد مربوط به متغیر مصرف نیتروژن بعد از گلدهی و محلول‌پاشی ریزمغذی‌ها به‌ترتیب برابر 324 و 214 کیلوگرم در هکتار معادل 16 و 10 درصد از کل خلاء عملکرد بود. میزان خسارت عملکرد ناشی از دو متغیر پیش‌کاشت کلزا و تاریخ بذرپاشی در خزانه به‌ترتیب برابر دو و 11 درصد از کل افزایش عملکرد (34 و 223 کیلوگرم در هکتار) بود. بنابراین، بر اساس برازش رابطه بین عملکرد مشاهده شده و عملکرد پیش‌بینی شده می‌توان بیان کرد که دقت مدل (معادله تولید) مناسب بوده و می‌تواند برای برآورد میزان خلاء عملکرد و تعیین سهم هر یک از متغیرهای محدود‌ کننده عملکرد به‌کار گرفته شود. لذا، مدیریت زراعی هشت متغیر وارد شده در معادله تولید در مزارع کشاورزان می‌تواند منجر به افزایش عملکرد و کاهش خلاء عملکرد شود.

تحلیل مقایسه کارکرد, برنج, عملکرد دست‌یافتنی, عوامل مدیریتی, مستندسازی