علی یزدانی راد - استادیار دانشکده حقوق،علوم سیاسی و تاریخ دانشگاه یزد

پرداختن به جغرافیای تاریخی و تاریخ یزد در روزگار پیش از اسلام تا ظهور کاکویان یزد در سال 446 هجری، کاری دشوار است؛ زیرا گزارش‌های تاریخی بسیار اندکی از یزد در این مقطع در منابع یافت می‌شود. این واقعیّت در کنار کمبود پژوهش‌های باستان‌شناختی، سبب شده تا فهم روشنی از تاریخ یزد در این مقطع وجود نداشته باشد و محقّقان و یزدشناسان و باستان‌شناسان یا به تکرار همین گزارش‌های اندک بسنده نموده‌اند و یا مبتنی بر آن‌ها دیدگاه‌هایی را طرح نموده‌اند که در مواردی فاقد دقت لازم هستند. پژوهش حاضر که پژوهشی است توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر روش کتابخانه‌ای، می‌کوشد تا با بازخوانی مجدّد منابع، به نقد گزارش‌ها و دیدگاه‌های رایج دربارۀ تاریخ یزد (و مشخصاً نام و جایگاه اولیۀ شهر یزد و ارتباط آن با ایساتیس و کَثَه، بانی شهر یزد و ماجرای زندان اسکندر، و نحوۀ ورود اسلام به یزد و ماجرای شهدای فهرج) بپردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بعضی از دیدگاه‌هایی که دربارۀ نام و جایگاه اولیه یزد مطرح شده، فاقد دقّت بوده و برآمده از فهم نادرست از گزارش‌های تاریخی موجود هستند. ضمن اینکه بعضی از گزارش‌های موجود دربارۀ یزد صرفاً روایات عامیانه‌ای هستند که مکتوب شده‌اند و نه یک گزارش دقیق تاریخی.

یزد, ایساتیس, کَثَه, زندان اسکندر, شهدای فهرج