مصطفی امیری - دانشجوی دکتری تخصصی ، گروه حقوق ، واحد امارات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، دبی ، امارات متحده عربی
همایون حبیبی - استادیار گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی ، تهران ، ایران
موسی موسوی زنوز - استادیار موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، تهران ، ایران

 با پذیرش برجام، دنیا شاهد حل و فصل یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین اختلافات بین‌المللی، آنهم از طریق یک شیوهٔ ابتکاری و جدید بود. پس از این اتفاق، شورای امنیت قطعنامهٔ 2231 را در تأیید مفاد برجام به تصویب رساند. برجام که بیشتر از ماهیت یک موافقت‌نامهٔ سیاسی برخوردار است و نمی‌توان آن را یک معاهدهٔ حقوقی الزام‌آور دانست، یک سری تعهدات داوطلبانه را بر عهدهٔ طرفین قرار داده و تمامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی (اتحادیه اروپا و آمریکا) مرتبط با برنامهٔ هسته‌ای ایران را لغو نموده است. با پذیرش این سند، بسیاری در دنیا به صراحت از وقوع یک تحول بنیادین در عرصه حل و فصل اختلافات هسته‌ای سخن کردند و از برجام به عنوان یک شیوهٔ و الگوی ایده‌ال برای حل و فصل اختلافات بین‌المللی نام بردند. این نوشتار در صدد آن است که به این سؤال اصلی و اساسی پاسخ دهد که آیا برجام می‌تواند به عنوان یک تحول در شیوه‌های حل و فصل اختلافات هسته‌ای محسوب شود؟ فرضیه مقاله این است که چگونگی حل و فصل اختلاف هسته‌ای ایران در مقایسه با دیگر پرونده‌های مطرح در آژانس و طی کردن این مسیر از طریق مذاکره و گفتگو و نه ابزار قهرآمیز، تأیید برجام توسط شورای امنیت، لغو تمامی تحریم‌های هسته‌ای و به رسمیت‌شناختن حقوق هسته‌ای ایران (هر چند به صورت محدود) و سازکار حل و فصل اختلافات برجام که متفاوت از سازکارهای سنتی حقوق بین‌الملل برای حل اختلافات بوده و تا حدود زیادی به «آیین عدم‌پایبندی» شباهت دارد، یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در صورتی که طرف‌های مقابل به طور کامل به تعهداتشان پایبند می‌ماندند، موارد مذکور می‌توانستند موجب گردند که برجام به عنوان شیوه‌ای بدیع و ابتکاری، خود را به عنوان یک الگو برای حل و فصل اختلافات هسته‌ای و دیگر اختلافات بین‌المللی معرفی کند. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی- تحلیلی به بیان حل و فصل اختلافات برجام می‌باشد.

برجام, شورای حکام, شورای امنیت, گروه 1+5, سازکار حل و فصل اختلاف, آیین عدم‌پایبندی.