مجید طامه - استادیار گروه زبانها و گویشهای ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

جای‌نام‌ها یا نام مکان‌های جغرافیایی را به‌لحاظ نوع به سه دستۀ شیب‌نام‌ها یا نام پستی و بلندی‌های زمین، آب‌نام‌ها یا نام عوارض جغرافیایی که به آب‌ها اشاره دارند، و کده‌نام‌ها یا نام مناطق مسکونی تقسیم می‌کنند. جای‌نام‌ها نیز بخشی از واژگان هر زبانی به‌شمار می‌آیند و همان قواعدی که در دستور زبان دربارۀ واژه‌های عمومی به‌کار می‌رود دربارۀ آنها نیز صدق می‌کند. جای‌نام‌ها را به‌لحاظ صرفی می‌توان به دو دستۀ ساده و پیچیده تقسیم کرد. جای‌نام‌های ساده آن واژه‌هایی‌اند که فقط از یک تکواژ تشکیل شده‌اند. اما جای‌نام‌های پیچیده به سه دستۀ مشتق، مرکّب و مشتق‌ـ‌مرکّب تقسیم می‌شوند. جای‌نام‌های مرکّب یا ترکیبی واژه‌هایی‌اند که دست‌کم در ساخت آنها دو واژۀ مستقل و معنی‌دار وجود دارد. در این‌گونه جای‌نام‌های مرکّب معمولاً معنای یکی از دو واژۀ حاضر در ترکیب اندکی تغییر می‌یابد و به‌تدریج و در اثر استفادۀ زیاد به‌صورت یک تکواژ یا سازۀ جای‌نام‌ساز درمی‌آید. در جای‌نام‌های ایران این سازه‌های جای‌نام‌ساز نقش عمده‌ای را دارند و کاربرد آنها در ساخت جای‌نام‌ها بیشتر از وندهای اشتقاقی جای‌نام‌ساز است. در کده‌نام‌های ایران سازه‌های جای‌نام‌ساز متفاوتی به‌کار رفته است. در این تحقیق به آن سازه‌های جای‌نام‌سازی پرداخته شده که از دستۀ اسم مکان‌های بی‌نشان به‌شمار می‌آیند. برای این منظور، این سازه‌های جای‌نام‌ساز در کده‌نام‌های ترکیبی از دو دیدگاه صرفی و معنایی بررسی شده‌اند.

جای‌نام, جای‌نام‌های مرکّب, سازه‌های جای‌نام‌ساز, کده‌نام‌های ترکیبی